اگه باکتریا بتونن لیست ترس‌هاشون رو بنویسن، قشنگ بدون شک ویروس‌هایی به اسم فَیج (Phage) رو اولش می‌نویسن! فَیج‌ها ویروس‌هایی هستن که تخصصشون همین پیدا کردن، حمله کردن و کشتن باکتریاست. تازه میلیون‌ها ساله این دو تا دارن با هم می‌جنگن.
حالا خبر خوب اینه که شاید این جنگ تاریخی بین فَیج‌ها و باکتریا بتونه به ما برای مبارزه با مشکل بزرگ امروز یعنی عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها کمک کنه. مقاومت ضدمیکروبی یا همون Antimicrobial Resistance (AMR)، یعنی باکتریا دیگه به آنتی‌بیوتیک‌ها جواب نمیدن و بعضی عفونت‌ها دیگه واقعاً درمان نمیشن. همین الان سالیانه بالای یک میلیون نفر به خاطر AMR جونشون رو از دست میدن و این عدد هم هی داره بیشتر میشه. سازمان بهداشت جهانی (World Health Organization) هم گفته که این قضیه از 10 تهدید مهم و جهانی برای سلامته.
اینجاست که درمان با فَیج یا Phage Therapy میاد وسط. این روش یعنی از همین ویروس‌های باکتری‌خور برای از بین بردن عفونت‌ها استفاده کنیم. فَیج‌ها خیلی خاص عمل می‌کنن، حتی سراغ باکتری‌های مقاوم به دارو هم میرن و نابودشون می‌کنن. توی برخی کیس‌ها تو انگلیس، وقتی همه آنتی‌بیوتیک‌ها جواب نداده، این فَیج‌ها اومدن و کار رو راه انداختن.
اما جنگ به همین آسونی پیش نمیره! باکتریا یه عالمه ابزار دفاعی خفن دارن که بتونن جلوی فَیج‌ها وایسن. بعضیاشون DNA ویروس رو قیمه قیمه می‌کنن، بعضیا اجازه ورود نمیدن، چندتای دیگه هم اصلاً سلول رو خاموش می‌کنن که ویروس کاری از پیش نبره! مثلا یه سیستم جدید به اسم کیوا (Kiwa) توی باکتریا کشف شده که نقش حسگر رو داره و اولین نشونه‌های حمله فَیج رو می‌فهمه.
هنوز دقیق نمی‌دونیم کیوا چی رو تشخیص میده، ولی به نظر میاد وقتی فَیج می‌خواد DNAش رو وارد باکتری کنه، کیوا فعال میشه و سریع اجازه نمی‌ده ویروس قطعات لازم برای ساخت فَیج‌های جدید رو بسازه. خلاصه قبل اینکه سلول فتح بشه، جلوی داستان رو می‌گیره!
اما قشنگیش این جنگ تکاملی همینه؛ فَیج‌ها هم هر روز خودشون رو آپدیت می‌کنن. دانشمندا دیدن که بعضی فَیج‌ها با یه تغییر خیلی کوچیک توی پروتئینی که مامور چسبیدن به سطح باکتریه، کاری کردن که سنسور کیوا رو گول بزنن! یه سری دیگه هم حتی اگه شناسایی بشن، باز خودشون رو یکجوری رد می‌کنن و باعث میشن کیوا نتونه فعالیت ویروسی رو کاملاً متوقف کنه. یعنی با یه چندتا جهش کوچولو، ویروس همچنان تولیدمثل می‌کنه!
این انعطاف‌پذیری فَیج‌ها باعث شده امید به درمان با اون‌ها زیاد باشه. اما برای موفق شدن، باید خوب بفهمیم این دعواهای میکروسکوپی چجوری کار می‌کنه. مثلاً اگه یه باکتری سیستم دفاعی مثل کیوا داره، همه فَیج‌ها از پسش برنمیان! بعضی‌هاشون بلا انجام میشن، بعضی‌ها یه جوری لیز میزنن و رد میشن. پس انتخاب یا حتی ساختن فَیج مناسب فقط سعی و خطا نیست، باید بدونیم قواعد بازی چیه.
مطالعه این سیستم‌های دفاعی، همون قوانین جنگ میکروسکوپی رو برامون روشن می‌کنه. به همین دلیله که تیم‌های تحقیقاتی دارن بانک‌های فَیج می‌سازن. تا الان ۶۰۰ نوع مختلف فَیج رو فقط از خاک و آب‌های آلوده جمع کردن (راستی اینجا معمولاً فَیج زیاده!) و دارن امتحان می‌کنن ببینن کدوم‌هاشون از پس باکتری‌های خطرناک برمیان.
کیوا فقط یکی از این سیستم‌هاست؛ باکتری‌ها کلی شیوه دفاعی مختلف دارن، از شناسایی مستقیم DNA فَیج گرفته تا حس کردن آسیب و استرس یا حتی هماهنگی با سلول‌های کناری برای دفاع دسته‌جمعی! هرچی بیشتر یاد بگیریم، شانس دخالت کردن موفق هم بیشتر میشه.
در نهایت باید بگم این جنگ جدید نیست؛ میلیاردها ساله جریان داره! اما الان بالاخره داریم رمز و راز کل‌کل واقعی بین ویروس و باکتری رو می‌فهمیم. شاید همین شناخت، کمک کنه راه‌حل‌های تازه‌ای برای عفونت‌هایی پیدا کنیم که دیگه آنتی‌بیوتیک‌ها حریفشون نمیشن.
خب، این بود یه نگاه خودمونی به جنگ میکروبی‌های کوچیک و امید به فَیج‌ها برای فردای بدون سوپرباگ!
منبع: +
