تا حالا شده فکر کنین تو دل یه آتشفشان چه خبرهاست؟ حالا هوش مصنوعی اومده و پرده از رازی تو آتشفشان معروف ایتالیا یعنی «کمپی فلگری» برداشته؛ اونم چه رازی! ظاهراً اونجا یک ساختار زمینشناسی مخفی کشف شده که اسمش رو گذاشتن “گسل حلقهای” (Ring Fault)؛ یعنی یه جور ترک و شکستگی تو پوسته زمین که حلقهوار دور یه منطقه میچرخه. این گسل میتونه زمینلرزههایی تا قدرت ۵ ریشتر ایجاد کنه!
اول بذار یه کم درباره کمپی فلگری بگم: این یه منطقه آتشفشانی خیلی خطرناکه که نزدیک ناپل (Naples) قراره گرفته و توش کلی شهر و روستا هست. میدونستین توی همین منطقه یه چیزی حدود ۳۶۰ هزار نفر دارن کاملاً وسط آتشفشان زندگی میکنن؟ اگه شهرهای اطراف رو هم حساب کنیم، جمعیتش میرسه به ۱.۵ میلیون نفر! خیلی دیوونهبازه مگه نه؟
این آتشفشان عاشق حاشیهست! طی ۴۰ هزار سال گذشته، دو تا از بزرگترین فورانهای تاریخ اروپا رو همینجا داشته. تازه تو آب و هوای اخیرش هم خیلی شلوغی به پا کرده: از سال ۲۰۰۵ حرکتهایی مشاهده شده و فقط تو سال ۲۰۲۵ هم خودش پنج تا زمینلرزه بالای ۴ ریشتر تحویل داده. البته محققها الان فهمیدن کلی زلزله کوچیک هم همین وسط رخ داده که کسی صداشون رو نشنیده بود.
جالب اینجاست که تا حالا دانشمندا فکر میکردن دارن اوضاع رو میپان و فقط توی بازه ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵ که پای هوش مصنوعی به ماجرا باز شد، چیزی حدود ۱۲ هزار زلزله رو ثبت کردن. ولی حالا الگوریتم هوش مصنوعی نشون داده آمار واقعی خیلی بیشتر بوده— تقریباً ۵۴ هزار زلزله تو همین چند سال!
حالا هوش مصنوعی اصلاً چطور زلزلهها رو پیداشون کرد؟ بگذار راحت بگم: معمولاً زلزلهشناسها میان و یه چیزهایی به اسم “سایزمگرام” رو بررسی میکنن (یعنی نمودارهایی که نشون میده زمین چطور میلرزه). به این کار میگن «فازچینی» یا همون Phase Picking، که خیلی سادهست: هرجا خطها ناگهان بالاپایین شدن میفهمن احتمالاً زلزله شده. ولی این روش یاد نمیگیره که دفعات بعد بهتر و دقیقتر پیدا کنه.
الان تیمی از دانشگاه استنفورد یک مدل یادگیری ماشین ساختن (یعنی برنامهای که با دیدن مثال زیاد، خودش یاد میگیره کارها رو بهتر انجام بده). این مدل رو با میلیونها نمونه تمرین دادن تا بتونه کدوم تکون واقعاً زلزله بوده رو با دقت عالی پیدا کنه. نتیجه هم دیدنی شده: تونستن دهها هزار زلزله ریز و درشت رو که قبلاً کسی محل نمیذاشت، پیدا کنن.
یه کشف جالب دیگه این بود که اومدن و نقشه این زلزلهها رو کشیدن و یه مشت گسل جدید پیدا کردن— یعنی ترکهای عجیبی تو پوسته زمین که قبلاً ندیده بودنشون! مخصوصاً زیر شهر کوچیک “پوزولی” (Pozzuoli) دو تا گسل تقریباً موازی هست که خیلی خطرناک به نظر میرسه، چون احتمال زلزله قوی رو بالا میبره. تازه همین شهر قبلاً تو دهه ۸۰ میلادی یه بار خالی شده بود چون یه دفعه زمین زیرش ۱۶ هزار بار ترکیده بود!
ولی قصه اینجا تموم نمیشه: زمینشناسهای ایتالیایی خودمون هم از یک چیز حسابی سورپرایز شدن— همین “گسل حلقهای” رو که الان خیلی قشنگ با دادههای جدید هوش مصنوعی دیدن! البته همیشه فکر میکردن همچین چیزی ممکنه فقط سمت جنوب باشه، ولی معلوم شد تو شمال هم بیسروصدا وجود داشته. این گسل دقیقاً دور منطقهایه که هر سال زمینش داره حدود ۱۰ سانتیمتر میاد بالا، چیزی که قبل از انفجار بزرگ قبلی هم اتفاق افتاده بود.
خود پژوهشگرها میگن هنوز نشونهای از حرکت ماگما (اون مواد داغ و مذاب زیر زمین) به سمت سطح پیدا نکردن— همه زلزلههای جدید بین سطح تا عمق ۴ کیلومتری رخ دادن— پس فعلاً خبری از فوران آتشفشانی نیست. ولی میگن حالا که این ابزار هوش مصنوعی اینقدر تو کمپی فلگری مفید بوده، شاید بشه ازش برای آتشفشانهای دیگه مثل سانتورینی یونان هم استفاده کرد تا اوضاع اونجاها هم روشن بشه.
در کل، داستان اینه که هر چی حالا بیشتر با این ابزارهای جدید سرک بکشیم تهِ آتشفشانها، شانس بهتری داریم که بموقع بفهمیم خطر جدی در راه هست یا نه. پس دفعه بعد اگه کسی گفت علم تموم شده و دیگه چیز کشف نشدهای نداریم، حتماً قصه کمپی فلگری و این هوش مصنوعی رو واسش تعریف کن!
منبع: +
