حتماً براتون سوال شده که چطور شترمرغ‌ها، ایموها، و ریاها (یه جور پرنده شبیه شترمرغ) تو قاره‌های مختلف و دور از هم زندگی می‌کنن، اونم بدون اینکه اصلاً بتونن پرواز کنن! خب، مدت‌ها دانشمندها هم همین سوال رو داشتن و یکی از معماهای واقعا جذاب دنیای پرندگان بوده.
یه نظریه قدیمی می‌گفت اجداد این پرنده‌ها وقتی همه قاره‌ها به هم چسبیده بودن و کل دنیا یه تیکه عظیم به اسم “پانگه‌آ” (Pangaea یعنی یه سوپر قاره خیلی خیلی گنده که ۳۲۰ تا ۱۹۵ میلیون سال پیش وجود داشت) بودن، تو کل زمین پخش شدن. بعدش که اون قاره بزرگ ترکید و حرکت کرد و شد قاره‌های الان، این پرنده‌ها هم همون‌جاها موندن؛ اما خب، این داستان زمان‌بندیش درست از آب در نمیاد!
تحقیقات ژنتیکی نشون می‌ده جد مشترک این دسته از پرنده‌ها که بهشون میگن “پالئوگنات” (یعنی یه گروه پرنده که بیشترشون یا نمی‌تونن یا فقط یه ذره می‌تونن پرواز کنن)، حدود ۸۰ میلیون سال پیش زندگی می‌کردن – درحالی که دوران پانگه‌آ خیلی قبل‌ترش تموم شده بود! تازه، شاخه‌های اصلی این پرنده‌ها بین ۷۰ تا ۶۲ میلیون سال پیش جدا شدن.
حالا دانشمندها چیکار کردن؟ کلارا ویدریگ (Klara Widrig) که یه زیست‌شناس مهره‌داران تو موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونیه، رفت سراغ تحقیقات روی فسیل یک پرنده خیلی قدیمی به اسم “لیتورنیس پرومیسکیوس” (Lithornis promiscuus – یه مدل پرنده پالئوگنات که حدود ۵۹ تا ۵۶ میلیون سال پیش زندگی می‌کرده). این فسیل یکی از سالم‌ترین و کهن‌ترین فسیل‌هایی بود که تا الان ازش پیدا کردن.
حالا جالبیش کجاست؟ قبلش دانشمندها پرهای یکی دیگه از همین خانواده، به اسم “کالسیویس گرندی” (Calciavis grandei) رو بررسی کرده بودن و فهمیدن احتمالاً یه پرنده پروازی بوده، اما نه مطمئن بودن که تا چه حد می‌تونسته پرواز کنه، نه اینکه واقعاً چقدر قدرت پروازیش خوب بوده.
تو این مطالعه جدید، ویدریگ و دوستاش اومدن شکل استخوان جناغ سینه (sternum – همون استخوان وسط سینه که عضلات اصلی پرواز بهش وصل میشه) لیتورنیس رو با پرنده‌های زنده امروزی مقایسه کردن. حتی یه دیتاست سه‌بعدی هم ساختن تا بفهمن این پرنده چقد می‌تونسته پرواز کنه.
نتیجه چی شد؟ مشخص شد شکل جناغ لیتورنیس خیلی شبیه پرنده‌های امروزیه که می‌تونن فواصل خیلی طولانی رو پرواز کنن، مثل اگرت‌های بزرگ (یه جور پرنده سفید و خوشگل دهن‌دراز) و حواصیل‌ها. مثلاً اگرت (Great Egret) یه پرنده جهانیه که قاره به قاره سفر می‌کنه و جابجا میشه. البته تعداد این جور پرنده‌ها تو کل دنیا خیلی کمه – اکثر پرنده‌ها ساکنن و اهل مسافرت نیستن، مخصوصاً اگه دیدمون محدود به پرنده‌های مهاجر نیم‌کره شمالی نباشه.
این یعنی چی؟ یعنی اجداد پالئوگنات‌ها احتمالاً پرنده‌های پروازی بودن که تونستن از طریق پرواز خودشون رو به قاره‌های دور برسونن. بعدش هر تیکه جمعیت جدا مونده، تو اون قاره خودش رو با شرایط جدید وفق داده و به مرور تبدیل شده به پرنده‌های بزرگ غیرپروازی که الان می‌شناسیم.
یه پدیده جالب اینجا اتفاق افتاده به اسم “تکامل همگرا” یا Convergent Evolution (یعنی موجودات مختلف تو شرایط مشابه تکاملی، مستقل از هم شبیه هم شدن). هر قاره، این پرنده‌های مهاجر واسش به شکلی تبدیل شدن. مثلاً تو آفریقا شترمرغ، تو استرالیا ایمو و کسوار، و تو آمریکای جنوبی ریا.
فعلاً حدود ۶۰ گونه زنده پالئوگنات وجود دارن: حدود ۴۵ نوع تینامو (یه پرنده که می‌تونه جهشی پرواز کنه، شبیه قرقاول)، کیوی، ایمو، کسوار، شترمرغ و ریا. تیناموها هنوزم یه جورایی پرواز رو بلدن، ولی بقیه دیگه خداحافظ پرواز!
چرا اصلاً پرنده‌ای باید غیرپروازی بشه؟ دوتا شرط باید باشه: اول اینکه بتونه همه غذاش رو از زمین پیدا کنه (یعنی لازم نباشه رو درخت بپره) و دوم هم اینکه شکارچی دور و برش نباشه تا برای فرار مجبور بشه پرواز کنه.
بعد از حادثه بزرگی که حدود ۶۶ میلیون سال پیش دایناسورهای غیرپرنده رو از بین برد (یعنی اواخر کرتاسه – Cretaceous–Paleogene extinction event)، دیگه شکارچیان زیادی نبودن. تا مدت‌ها زمین عملاً راحت‌ترین محیط برای هر پرنده‌ای بود که می‌خواست تو زمین راه بره و نیاز به پرواز حس نمی‌کرد. پرواز کار سختیه و اگه مجبور نباشی، واقعاً اکثر پرنده‌ها ترجیح می‌دن برن سمت زندگی غیرپروازی.
بعدها وقتی شکارچی‌های جدید (مثلاً پستاندارها) به وجود اومدن، پرنده‌های غیرپروازی هم هر کدوم یا غول‌آسا شدن (مثل کسوار که از قد و هیکلش بعیده کسی بهش نزدیک بشه) یا اینکه خیلی تند و فرز شدن (مثل شترمرغ که دو تا پامیشه در می‌ره!)
در نهایت همه این پیشرفت‌ها جدا جدا بوده و انگار هر سری خودش تصمیم گرفته. همونطور که ویدریگ با شوخی میگه: “انگار همه رو کنفرانس آنلاین جمع کردن و گفتن تو بیا آفریقا تبدیل به شترمرغ شو، من میرم آمریکای جنوبی ریا می‌شم!”
پس دفعه بعدی که یه شترمرغ یا ایمو یا ریا دیدین، یادتون باشه اجداد دور و درازش واقعاً پرنده‌هایی بودن که اقیانوس رو بال زدند و خودشونو به قاره‌ها رسوندن – بعد هر کدوم باحال‌ترین راه رو برای زنده موندن تو محیطش پیدا کرده! چه داستانیه، نه؟
منبع: +
