خب بذارین یه چیز خفن رو براتون تعریف کنم! تا حالا فکر می‌کردین مومیایی کردن فقط مال مصری‌هاست یا مثلاً توی شیلی؟ معلوم شد که اصلاً اینطور نبوده! طبق یه تحقیق جدید، قدیمی‌ترین مومیایی‌های جهان نه تو مصر، بلکه ۱۰ هزار سال پیش توی چین و جنوب‌شرق آسیا (یعنی کشورهایی مثل اندونزی، مالزی، لائوس، تایلند، فیلیپین و البته خودِ چین) درست شدن. داستانش اینه که مردم اون منطقه، کلی سال قبل از مصری‌ها و شیلیایی‌ها، مرده‌هاشون رو با دود دادن و خشک کردن حفظ می‌کردن.
اصلاً مومیایی کردن یعنی چی؟ کلاً یعنی یه کاری کنیم که بدن مرده‌ها خیلی خیلی دیرتر از بین بره و فاسد نشه. روش مصری‌ها چی بود؟ معمولاً بدن رو تو مواد خاص می‌ذاشتن یا نمک می‌زدن و بعدم می‌پیچیدن تو پارچه و تو تابوت می‌ذاشتن. اما این قدیمیایی‌هایی که دارم میگم، با آتیش و دود درست می‌شدن!
ماجرا چجوری لو رفت؟ پژوهشگرا وقتی داشتن قبرهای قدیمی توی چین و جنوب شرق آسیا رو بررسی می‌کردن (یه جاهایی که قدمتشون به ۴ تا ۱۲ هزار سال پیش برمی‌گرده) یه چیز عجیبی دیدن: اسکلت‌ها به حالت خیلی جمع شده و قوز کرده (به اصطلاح علمی، هایپرفلکس – یعنی بدن رو جوری جمع می‌کنن که دست و پاها از حالت طبیعی بیش‌تر خم شن، انگار که طناب پیچشون کردن) دفن شده بودن. البته این تنها نکته نبود، ردهای سوختگی روی استخون‌ها پیدا کردن ولی آتیشی توی خود قبرها نبود. یعنی آتیش‌بازی قبل خاکسپاری انجام می‌شده!
برای اینکه بفهمن چه بلایی سر مرده‌ها اومده، اومدن با دستگاه‌هایی به اسم X-ray diffraction (که آشکارساز ساختار ریز مواد بدون آسیب رسوندن بهشونه) و infrared spectroscopy (روش آنالیز با نور مادون قرمز) بررسی کردن. نتیجه این بود که اسکلت‌ها تو حرارت کم و با دود سیاه شدن (یعنی برعکس سوزوندن و خاکستر شدن، بدن فقط کمی برشته و دود داده می‌شده؛ نه اینکه بسوزوننش کامل!).
یه نکته جالب اینه که بعضی از مردم جنوب شرق آسیا هنوزم این رسم رو دارن! مثلاً توی پاپوآ (یکی از استان‌های اندونزی)، قبیله‌های Dani و Pumo هنوز اجساد اجدادشون رو بعد مرگ ، سفت می‌بندن، بالای آتیش قرار میدن و انقدر دودش میدن تا بدن کاملاً سیاه بشه. این رسم باعث می‌شه که خاطره و حضور مرده‌ها تو قبیله بمونه و انگار هنوز کنار زنده‌ها هستن.
نویسنده مقاله و تیمش میگن اینکه این رسم از کجا اومده هنوزم عجیب و مرموزه! چون معلوم نیست واقعاً هدف اولیه حفظ جسد بوده یا از یه مراسم یا آیین خاص سرچشمه گرفته. شاید هم اول تو دود کردن گوشت حیوانات کشف شده و بعد گفتن خب بیا برای جسد آدمیزاد هم امتحان کنیم!
یه فرق بزرگ بین این مومیایی های دود داده و مومیایی مصری: تو مصر معمولا بدن رو سِیل می‌کردن (یعنی تو تابوت یا چیزی ایزوله قرار می‌دادن) اما این جسدها فقط دود داده می‌شدن و بعد تو گرما و شرجی جنوب شرق آسیا، دوامشون نهایتاً چند دهه شاید تا چند صد سال بود. در واقع دود دادن، بهترین راه برای حفظ جسد توی اون هوا بوده.
نکته تاریخی دیگه‌ای که از این تحقیق درمیاد اینه که شاید این مومیایی‌سازی ارتباط داره با مدل مهاجرت “دو-لایه‌ای” انسان‌ها توی جنوب شرق آسیا. توضیحش اینطوریه: یه سری انسان شکارچی-گردآورنده (یعنی کسایی که هنوز کشاورزی یاد نگرفته بودن و با شکار و جمع کردن غذا زندگی می‌کردن) حدود ۶۵ هزار سال پیش وارد جنوب شرق آسیا شدن. بعد ۴هزار سال پیش یه موج دیگه مهاجر که این بار کشاورز بودن اومدن. این دود-مومیایی‌ها احتمالا سنت همون موج اول بوده.
یکی از انسان‌شناسا هم گفته که این کشفیات جدید، کامل با مدل دو-لایه مطابقت دارن و نشون می‌ده این رسم خیلی قدیمیه و شاید به همین متدهای امروزیه مومیایی‌سازی قبیله‌های Dani و Pumo هم وصل می‌شه.
پژوهشگرا میگن اگر مومیایی‌های دودی توی خیلی از این قبرهای درهم جمع شده پیدا بشه، باید قبول کنیم دود-مومیایی کردن خیلی زودتر و گسترده‌تر از چیزی بوده که فکرشو می‌کردیم. شایدم این پروسه حتی تا ۴۲هزار سال پیش، یعنی با اولین موج مهاجرت Homo sapiens (همون جدّ ما انسان‌های مدرن امروز) از آفریقا تا جنوب‌شرق آسیا کاربرد داشته! این نشونه یه پیوستگی فرهنگی و زیستی عمیقه.
در آخر، با اینکه دیگه فقط استخون‌ها باقی مونده و پوست و مو و گوشت بدن دیگه نمونده، اما این جسدها رو باید واقعاً مومیایی بدونیم چون عمداً و با این روش دود دادن، سعی می‌کردن جسد رو حفظ کنن.
خلاصه، هر وقت بحث از مومیایی پیش اومد، یادتون باشه که قبل از مصری‌ها کلی آدم توی چین و جنوب شرق آسیا، مرده‌هاشون رو با کلی عشق و احترام، دودی می‌کردن تا برای مدت بیشتری یاد و حضورشون تو روستا بمونه – واقعاً چه کاری خلاقانه و چه قصه جالبی داره بشریت! 😉
منبع: +
