فکر کن یه شب داری آسمون رو چک می‌کنی، یهو یه ستاره کم‌نور اما عجیب از بالا می‌گذره. این فقط یه ستاره نیست، بلکه آپوفیسه! آره، سیارکی که کلی سر و صدا به پا کرده و حتی لقب “خدای هرج‌ومرج” رو هم گرفته! ماجراش چیه؟
در تاریخ ۲۴ فروردین ۱۴۰۸ (یا همون ۱۳ آوریل ۲۰۲۹)، این سیارک که رسماً اسمش 99942 Apophis هست، قراره خیلی نزدیک از کنار زمین رد بشه. اون‌قدر نزدیک که بیش از ۲ میلیارد نفر در آفریقا و غرب اروپا می‌تونن با چشم غیرمسلح اونو ببینن! تصور کن، یه شی فضایی به این بزرگی و خطرناکی داره آروم آروم مثل ستاره‌های دسته‌ی دب اکبر از آسمون رد میشه. اصلاً همچین چیزی تا الان سابقه نداشته.
ولی بگذار یه اصطلاح رو شکسته برات توضیح بدم: “Potentially hazardous asteroid” یعنی سیارکی که می‌تونه برای زمین خطرناک باشه، چون مدارش به ما خیلی نزدیک میشه و سایزش هم کم نیست. حالا آپوفیس تقریباً ۳۴۰ متر طول داره؛ یعنی تقریباً هم‌قد برج ایفل! دانشمندها تخمین زدن که سیارکی به این گندگی، هر ۷۵۰۰ سال فقط یه بار این‌قدر نزدیک از کنار زمین رد میشه.
یه خبر خفن برای مردم: این اتفاق یه نمایش بی‌نظیر و احتمالاً تکرارنشدنیه! ولی برای دانشمندها، یه فرصت طلاییه؛ چون می‌تونن ببینن گرانش زمین چه بلایی سر یه سیارک عظیم میاره و مدارش رو چقدر تغییر میده. ریچارد بینزل، استاد علوم سیارات MIT و از بزرگان تحقیق سیارکی، تو کنفرانسش گفته: «تنها چیزی که می‌خوام یادتون بمونه اینه: آپوفیس کاملاً امن و بی‌خطر از کنار زمین رد میشه. سه بار هم تکرار می‌کنم تا مطمئن شید!»
وقتی آپوفیس تازه سال ۲۰۰۴ کشف شده بود، اوضاع این‌قدر مطمئن نبود. اون موقع احتمال برخوردش با زمین رو ۲.۷ درصد تخمین زده بودن! همین باعث شد رکورد سطح ۴ در “مقیاس خطر تورینو” رو بگیره (اینم بگم: مقیاس تورینو یه جور شاخص برای سنجش ریسک برخورد سیارک‌ها با زمینه). اما بعد از بیست سال پیگیری، محاسبات و رصد، مدارش رو اون‌قدر دقیق به دست آوردن که دیگه فقط جای چند کیلومتری خطا می‌مونه. سال ۲۰۲۱ هم رسماً از لیست خطر حذف شد. الان فقط یه احتمال در حد یک در میلیارد هست که یه سیارک دیگه سر راهش قرار بگیره و مسیرش رو عوض کنه. ولی عملاً دانشمندها می‌گن حداقل تا ۱۰۰ سال آینده هیچ خطری نیست.
حالا سوال: خود زمین متوجه این رویداد میشه؟ راستش نه، اصلاً براش مهم نیست چون این چیزا برای زمین عادیه! ولی آپوفیس چه خودش چه مدارش قطعاً تغییر می‌کنه. قراره از فاصله ۱۸۶۰۰ مایلی زمین رد بشه، یعنی حتی از مسیر ماهواره‌های ژئوستیشنری هم نزدیک‌تر! همین گرانش ممکنه مدار آپوفیس رو عوض کنه و حتی دوران یا چرخش خود سیارک رو به هم بریزه. اینجاست که اصطلاح “Aten-class” و “Apollo-class” مهم میشه: اینا نوع مدار سیارک‌ها نسبت به زمین هستن، که بعد عبور آپوفیس از زمین، مدارش بازتر میشه.
دانشمندها می‌خوان این تحولات رو دقیق بسنجن. برای همین ناسا “کاوشگر OSIRIS-REx” رو که قبلاً رفته بود سراغ سیارک بنو، الان به ماموریت جدیدی می‌فرسته تا قبل و بعد رویداد بره سراغ آپوفیس. این کاوشگر قراره سطح و چرخش نه فقط آپوفیس رو بررسی کنه، بلکه حتی ممکنه لرزش‌های داخلی (یعنی زلزله فضایی!) اون رو اندازه بگیره! جالبه بدونید تا حالا فقط برای ماه و مریخ تونستن لرزه سنجی دقیق انجام بدن و این سومی میشه.
در اروپا هم آژانس فضایی ESA در حال بررسی ماموریتی به اسم RAMSES هست که اگر تائید بشه، قراره آپوفیس رو بیشتر قبل و حین و بعد از رد شدن از کنار زمین بررسی کنه. این ماموریت حتی ممکنه یه ماهواره خیلی کوچک بفرسته سطح آپوفیس و امواج لرزه‌ای رو اندازه بگیره. (کلیت این ماموریت‌ها رو “Planetary defense” می‌گن، یعنی دفاع سیاره‌ای، یعنی همون آماده‌باش انسان‌ها برای مقابله با سیارک‌های خطرناک.)
یه چیز بامزه هم اینه که تا قبل از این، مردم فکر می‌کردن سیارک‌ها فقط خطرناکن؛ ولی الان دانشمندها می‌گن: “نگران نباشید! سیارک‌ها رو باید شناخت نه ازشون ترسید!” به عبارتی آپوفیس نه تهدیدی برای ماست و نه باید باعث وحشت بشه؛ بلکه یه فرصت خیلی خفن برای یادگیری درباره دنیا و آماده شدن برای خطرات واقعی آینده‌ست.
پس اگه حوالی آفریقا یا اروپا بودی، فراموش نکن توی ۲۴ فروردین ۱۴۰۸، یه شهاب‌سنگ خفن و کمیاب با چشم غیرمسلح تو آسمون میاد مهمونی!
پ.ن: اگه اسم CubeSat رو شنیدی و برات سوال شد؛ این‌جور ماهواره‌های بسیار کوچیک و ارزون هستن که برای ماموریت‌های سریع و کم‌خرج استفاده میشن.
منبع: +
