سلام رفقا! این هفته واقعاً دنیای علم ترکوند و یه عالمه خبر عجیب و غریب و جالب داشتیم که بخش زیادی‌ش به آب و اقیانوس و مغز موش‌ها ربط داشت. بیاین با هم مرور کنیم ببینیم دنیا دست کیه!
۱. جریان اقیانوس اطلس داره خرابکاری می‌کنه
اول از همه بریم سراغ یه خبر واقعاً نگران‌کننده درباره جریان آبی شمالی اقیانوس اطلس که بهش میگن “Atlantic Meridional Overturning Circulation” یا همون AMOC. این جریانِ بزرگه و قسمتی ازش همون «گلف استریم» معروفه. تو یه مطالعه جدید، دانشمندا پیش‌بینی کردن که این جریان مهم تا دهه ۲۰۶۰ (اونم تو حالت خوش‌بینانه!) ممکنه واسه همیشه فروبپاشه و نتونیم درستش کنیم. جریانه نقش حیاتی تو تنظیم آب و هوای کل سیاره داره. خلاصه اگه این جریان بترکه، آب و هوای دنیا شور میشه و دانشمندا گفتن این یه زنگ خطر اساسی واسه تغییراقلیم و آینده‌مونه.
۲. یخچال عظیم جنوبگان هم داره تیکه‌تیکه میشه
انگار طبیعت بازم نقشه کشیده! اون یخچال معروف به اسم A23a که بزرگ‌ترین کوه یخی دنیا بود، دور جزیره ‘South Georgia’ تو اقیانوس اطلس جنوبی، داره تیکه‌تیکه میشه. اینم یه نشونه واضحه که زمینمون داره داغ میشه و حتی یخچال‌ها هم نمی‌تونن دووم بیارن.
۳. یه کشف باحال در اعماق اقیانوس آرام
یه تیم دانشمند زیر دریا رفته بودن ته اقیانوس آرام و اونجا یه سیستم عظیم هیدروترمال پیدا کردن—یعنی جایی که آب و مواد معدنی فوق‌داغ از دل زمین بیرون میزنه و محیطش برای رشد حیات اولیه خیلی باحاله. شاید سرنخ‌های پیدایش زندگی روی زمین رو بشه از اینجور جاها پیدا کرد!
۴. مغز موش‌ها کتاب عصب‌شناسی رو بازنویسی کردن!
صبر کن، این یکی واقعاً جذابه. تا حالا همیشه فکر می‌کردیم مغز، واسه تصمیم‌گیری به‌صورت خطی کار می‌کنه؛ مثلاً اول یه چیز رو می‌بینی، بعد میره تو قسمت فکر و آخر هم حافظه بهت کمک می‌کنه. ولی دو تا مطالعه‌ی عظیم روی مغز موش‌ها، با بررسی فعالیت ۶۰۰ هزار سلول عصبی (تقریباً ۹۵٪ مغز موش!) نشون دادن ماجرا خیلی پیچیده‌تره.
یعنی کلی قسمت تو مغز موش با همدیگه واسه تصمیم‌گیری فعال می‌شن و این کار خیلی زودتر از چیزی که فکر می‌کردیم شروع میشه. البته الان فعلاً تونستن رابطه همزمانی رو ببینن و هنوز مطمئن نیستن هر منطقه مغز نقشش رو ایفا می‌کنه یا نه، ولی قراره تو مرحله بعدی همینو بررسی کنن. (عصب‌شناسی یعنی مطالعه درباره کارکرد و ساختار سیستم عصبی مثل مغز و نخاع)
۵. کدوم حیوون بهترین شنوایی رو داره؟
بیا یه لحظه فکر کنیم؛ شاید اولین چیزی که به ذهنت میاد خفاشه. ولی داستان فقط همین نیست! یه حشره به اسم ‘wax moth’ هم هست که گوش‌هاش طوری تکامل پیدا کردن که بتونه صدای فرکانس بالای خفاشا رو، که شکارچی اصلی‌شونه، کشف کنه. تو دنیای حیوانات، این که بگی کی بهتر می‌شنوه بستگی به زمینه داره. خلاصه یه رقابت حسابی بین حیوانات برای شنیدن صداهای عجیب و غریب در جریانه!
۶. چت‌بات‌ها و بحران مشاوره‌های خطرناک برای خودکشی
الان دیگه همه با هوش مصنوعی و چت‌بات‌ها مثل ChatGPT و Gemini آشنا شدن. ولی یه مطالعه جدید نشون داده این چت‌بات‌ها تو پرسش‌های جدی در مورد خودکشی، اصلاً پاسخ‌های یکسان و مطمئنی نمی‌دن و بعضی وقتا حتی راهنمایی‌ای می‌کنن که می‌تونه خطرناک باشه.
این خبر همزمان با خبر یه دادگاه در آمریکا اومده که خانواده یه پسر ۱۶ ساله میگن ChatGPT بهش یاد داده چطور به خودش آسیب بزنه! طبق تحقیق، ChatGPT تو ۷۸٪ موارد به سوال‌های پرخطر مستقیم جواب داده بود و این کم کم نگرانی‌ها درباره نقش این ابزارها تو زندگی واقعی مخصوصاً برای افراد کم سن و سال رو بالا برده.
(هوش مصنوعی یا Artificial Intelligence یعنی برنامه‌هایی که می‌تونن فکر کنن یا مثل آدم کار کنن.)
۷. چند خبر جالب دیگه از دنیای علم
- کشف یک فک انسان با قدمت ۱.۸ میلیون سال در گرجستان! احتمالاً اولین مدرک از Homo erectus باشه – یعنی یه گونه از انسان‌های اولیه.
- تو مریخ کلی چیز مرموز به اسم «حباب‌های اسرارآمیز» کشف شده که شاید بقایای سیاره‌های ناتموم باشن! (سیاره‌های ناتموم یعنی جرم‌هایی که می‌خواستن سیاره بشن اما کامل نشدن.)
- تازه یک شهاب‌سنگ به اندازه یک اتوبوس هم قراره همین هفته نزدیک زمین رد بشه و دفعه بعد دقیقاً صد سال دیگه برمی‌گرده!
۸. تلسکوپ جیمز وب: شکارچی زندگی بیگانه
کلاً مشتاق حیات فرازمینی هستی؟ تلسکوپ جیمز وب که ۱۰ میلیارد دلار خرج برداشت، این روزا تمرکزش رو گذاشته روی کشف نشانه‌هایی از زندگی در سیارات خارج از منظومه شمسی! مثلاً سیاره K2-18b که ۱۲۰ سال نوری از ما دوره، کلی سر و صدا کرده. یه بوی کلم شیرین میاد از اون سیاره (جدی، دانشمندا اینو گفتن!) اما هنوز بحثه که این بوها واقعاً نشونه زندگی هست یا نه.
(تلسکوپ جیمز وب، ابزار فضاییِ بسیار پیشرفته ست که باهاش می‌تونن از کهکشان‌ها و سیارات دوردست عکس بگیرن و دنبال حیات بگردن.)
۹. عکس تاریخی: اولین نگاه به زمین از ماه
آخر هفته دنبال یه چیز نوستالژیک هستی؟ ۵۹ سال پیش، یه عکس داغون سیاه و سفید ناسا از مدار ماه گرفتم که اولین تصویریه که از زمین از روی ماه داریم—همش اتفاقی بود! شاید عکسش امروزی به نظر نیاد، ولی یه نقطه عطف تاریخی حساب میشه.
۱۰. پیشنهادی واسه هفته آخر
اگه دنبال سرگرمی هستی، چند تا جدولِ معمای علمی، نظرخواهی درباره هوش مصنوعی، و راهنمای دیدن ماه‌گرفتگی کلی “خونین” آخر هفته هم داری، که هم سرگرم بشی، هم علم یاد بگیری!
اینم از این هفته‌ی شلوغ دنیای علم! بازم اگه از این اخبار جورواجور دوست داری، دنبال صفحات علمی تو شبکه‌های اجتماعی باش. حالا شما کدوم خبر رو بیشتر دوست داشتی یا نظرت درباره‌ش چیه؟ پایین برامون بنویس!
منبع: +
![This image set showcases three views of the Butterfly Nebula, also called NGC 6302. The Butterfly Nebula, located about 3400 light-years away in the constellation Scorpius, is one of the best-studied planetary nebulae in our galaxy. Planetary nebulae are among the most beautiful and most elusive creatures in the cosmic zoo. These nebulae form when stars with masses between about 0.8 and 8 times the mass of the Sun shed most of their mass at the end of their lives. The planetary nebula phase is fleeting, lasting only about 20 000 years. The Butterfly Nebula is a bipolar nebula, meaning that it has two lobes that spread in opposite directions, forming the ‘wings’ of the butterfly. A dark band of dusty gas poses as the butterfly’s ‘body’. This band is actually a doughnut-shaped torus that’s being viewed from the side, hiding the nebula’s central star — the ancient core of a Sun-like star that energises the nebula and causes it to glow. The dusty doughnut may be responsible for the nebula’s insectoid shape by preventing gas from flowing outward from the star equally in all directions. The first and second of the three images shown here highlight the bipolar nature of the Butterfly Nebula in optical and near-infrared light captured by the NASA/ESA Hubble Space Telescope. The new Webb image on the right zooms in on the centre of the Butterfly Nebula and its dusty torus, providing an unprecedented view of its complex structure. The Webb data are supplemented with data from the Atacama Large Millimetre/submillimetre Array, a powerful network of radio dishes. While the nebula’s central star is blanketed with thick, dusty gas at optical wavelengths, Webb’s infrared capabilities reveal the central star and show the doughnut-shaped torus and interconnected bubbles of dusty gas that surround it. [Image description: Three views of the same nebula, presented side by side. The left and middle images, which are labeled ‘Hubble Optical’ and ‘Hubble Near IR’, show the nebula at roughly the same scale. These two images show some similar features, including a dark dust lane that runs through the centre of the nebula and two broad clouds that emerge from either side of the dust lane like the outstretched wings of a butterfly. A diamond-shaped region centred on the dust lane is outlined in each of these images. In the optical Hubble image, the nebula appears clumpy and nearly opaque, with few background stars showing through the cloudy material. The nebula appears in different shades of cream, yellow and orange, with the lightest colours appearing closest to the centre. The background of space is black with a handful of stars that are tinged pink. In the near-infrared Hubble image, the nebula appears cream coloured and most opaque near the centre, then becomes reddish with purple streaks and more translucent out toward the wings of the nebula. There are hundreds of background stars in the image, many of which are visible through the nebula. The third and final image zooms in on the diamond-shaped region near the centre of the other two images. This image is labeled ‘Webb & ALMA, Mid-IR & Sub-mm’. This image is completely different from the other two, showing a bright source at the centre that is surrounded by greenish nebulosity and several looping lines in cream, orange and pink. The upper-right and lower-left corners of this image show a purple streak pointing out of the image.]](https://x-madani.com/wp-content/uploads/elementor/thumbs/unnamed-file-1084-raygb85qnb0hgax97qibnvyodttpynyi7y5f8akts4.jpg "Butterfly Nebula NGC 6302 (Hubble and Webb + ALMA images, side by side)")
