بیاین با هم یه داستان فضایی خفن رو مرور کنیم! تصور کن داری از فضا به یه جزیره کوچیک و خالی از سکنه وسط اقیانوس هند نگاه می‌کنی. ناگهان توی عکس ماهواره‌ای ۱۰ تا نقطه‌ی تاریک و گرد تو آسمونِ بالای جزیره می‌بینی! قضیه چیه؟
ماجرا سر جزیره‌ای به اسم هِرد آیلند Heard Island هست؛ یه محدوده استرالیایی وسط اقیانوس هند، تقریباً ۱۵۰۰ کیلومتر بالاتر از قطب جنوب (آره واقعاً نزدیک‌یخچال‌های قطب جنوبه!). جزیره حدود ۳۶۸ کیلومتر مربعه و هیچ‌کس اونجا زندگی نمی‌کنه، فقط یه آتشفشان فعاله به اسم ماوسون پیک Mawson Peak درست وسط جزیره!
توی یه عکس ماهواره‌ای که ماهواره Landsat 8 تو تاریخ ۳ مه ۲۰۱۶ گرفته (یعنی چند سال پیش)، ۱۰ تا حفره مشکی و عجیب وسط ابرها بالای این جزیره دیده شدن که حسابی جلب توجه می‌کنن. این نقاط در واقع گردبادهای ابرین که توی هوا شکل گرفتن، اما از نوع خیلی غیرمعمول و پیچ‌خورده. تو حالت معمولی، این گردبادها رد ابرهای باریکی از خودشون به جا میذارن اما اینجا وسط ابرها دایره‌های تاریک و خالی به وجود اومده.
حالا چیز جالب اینه که این گردبادها یا همون “گردابه‌های فون کارمان” (von Kármán vortices — یعنی یه نوع چرخش‌های جالب که وقتی باد به مانعی مثلاً کوه برمی‌خوره، پشت سرش تو هوا لایه‌های چرخانی درست میشه) معمولاً خیلی صاف و منظمن. اما این بار اون گردبادها کاملاً خم شدن، حتی یه جا تقریباً زاویه‌شون نود درجه تغییر کرده! چرا؟ خب، دلیلش همون بادهای وحشی و شدید منطقه‌ست که اسمشون “فوریوس فیفتیز” (Furious Fifties) گذاشتن. یعنی بادهایی که با سرعت بالای ۸۰ کیلومتر بر ساعت دائماً از غرب اونجا می‌وزن و گاهی یهویی جهتشون رو عوض می‌کنن.
اسم این پدیده هم به خاطر یه دانشمند مجار-آمریکایی هست: تئودور فون کارمان. اون اولین کسی بود که توضیح داد چرا وقتی باد به یه مانع برخورد می‌کنه، این مدل گردبادهای پشت سر هم به وجود میان.
جالب‌تر اینجاست که معمولاً قله‌هایی بلندتر تو دنیا باعث ایجاد این پدیده می‌شن، ولی قله ماوسون پیک با ارتفاع حدود ۲۷۰۰ متر (یا همون ۹۰۰۰ فوت) نسبتاً کوچیک محسوب میشه. با این وجود، گه‌گاهی همین جزیره هرد هم گردابه‌های فون‌کارمان خیلی عادی‌تر هم داشته.
حالا چرا این سفره‌های ابر تو این نقطه اینقدر عجیب و متفاوتن؟ احتمالاً چون ابری که اون روزها بالای جزیره بوده، خیلی ضخیم‌تر از حالت معمول بوده. پس فقط مرکز هر گردابه بوده که تونسته این ابر ضخیم رو پاره کنه و جاش یه سوراخ تاریک بذاره.
همون‌طور که گفتم، فون‌کارمان گردابه‌ایه که وقتی باد میاد یه طرف جزیره یا کوه، به شدت جریان هوا رو به هم می‌زنه و پشت مانع، یه سری گردابه متناوب درست می‌کنه، هر کدوم تو جهت مخالف قبلی می‌چرخن، و یه خط مارپیچی خیلی جالب تولید میشه. ما تو سال‌های قبل هم عکس‌هایی مشابه از این پدیده بالا سر کاناری آیلندز (یعنی جزیره‌های قناری نزدیک آفریقا)، سال ۲۰۱۲ بالای جزیره گوادالوپه مکزیک و همین اواخر بالای جزیره خرس نزدیک سوالبارد نروژ داشتیم، ولی اون گردابه‌ها بیشتر به صورت رد باریک ابر ظاهر می‌شن، نه حفره‌های مخوف!
در کل، همه‌ی این عکسا بهمون نشون می‌ده که زمین و جوش چه معماها و زیبایی‌های حیرت‌انگیزی دارن، مخصوصاً وقتی از بالای فضا با ماهواره‌ها نگاشون می‌کنی!
پ.ن: هنوز عکس رو ندیدی؟ یه سرچ بزنی “Heard Island von Karman vortices” کلی عکس و توضیح خفن‌تر هم میاد!
منبع: +
