یه آزمایش خون جدید با دقت بالای ۸۰٪ می‌تونه افسردگی بعد زایمان رو پیش‌بینی کنه!

اگه فکر می‌کردید بچه‌دار شدن همیشه حال خوب و خوشحالیه، باید بدونید این وسط یه داستان دیگه هم هست: افسردگی بعد زایمان، چیزی که خیلی‌ها تجربه‌ش می‌کنن اما معمولاً همه حرفش رو نمی‌زنن. مثلاً داستان Lisette Lopez-Rose رو بشنوین: فکر می‌کرد همه‌چی بعد بچه‌دار شدن قشنگ میشه، ولی یهو خودش رو تو کلی اضطراب و استرس و غم گیر کرده دید. هیچ جوره هم نمی‌تونست این احساسات عجیب رو برای دکترش توضیح بده، چون می‌ترسید حتی بچه‌ش رو ازش بگیرن! تا حدود ۶ ماه بعد زایمانش با یه گروه آنلاین آشنا شد و فهمید تنها نیست. وقتی بالاخره سراغ یه دکتر رفت و دارو گرفت، اولین بار بعد مدت‌ها حس کرد از اون چاله عمیق داره میاد بیرون. حالا هم توی شبکه Postpartum Support International داره به مامان‌های دیگه کمک می‌کنه که با هم در ارتباط باشن.

حالا بذار یه نکته جالب بگم: حدود یک نفر از هر هشت زن تو آمریکا تجربه افسردگی پس از زایمان رو داره. یعنی این مسئله یکی از معمولی‌ترین و البته جدی‌ترین داستان‌های بعد بچه‌دار شدنه! چرا؟ چون وقتی بچه دنیا میاد، دو تا هورمون مهم بدن (استروژن و پروژسترون) یهو افت شدید پیدا می‌کنن و این شوک هورمونی برای بعضیا می‌تونه اصل ماجرا باشه که دچار افسردگی بشن.

اما خبر خیلی خوب اینه:
برای اولین بار در سال ۲۰۱۹ دارویی مخصوص افسردگی بعد زایمان مجوز FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) رو گرفت؛ دارویی که بر پایه پروژسترون ساخته شده بود. امسال هم یک استارتاپ سان‌دیگویی اسمش Dionysus Health، قراره اولین آزمایش خون پیش‌بینی این مشکل رو با نام myLuma ارائه بده که دقتش بالای ۸۰٪ اعلام شده!

myLuma دقیقاً چیکار می‌کنه؟
اینجا سر بحث “بیومارکرها” می‌رسیم – بیومارکر یعنی هر چیزی در بدن (مثلاً در خون) که به دکترها یه نشونه از وضعیت سلامت بدن میده. این تست با استفاده از همین نشانگرها، می‌تونه به‌جای حدس و گمان، علمی و دقیق به زن باردار بگه آیا احتمال افسردگی بعد زایمان رو داره یا نه. این طوری اگه کسی جزو گروه پرخطر باشه، می‌تونه زودتر دست به کار شه: مثلاً زودتر دارو بگیره یا یه برنامه حمایتی بچینه.

خانم Jennifer Payne، روانپزشک حوزه سلامت زنان و یکی از سرپرست‌های پژوهش، میگه این آزمایش باعث میشه انگ اجتماعی (استیگما) بیماری روانی کمتر شه؛ وقتی تست خون نشون میده مشکلی هست، دیگه کسی نمی‌تونه بگه “تو الکی حساسی!” چون یه دلیل بیولوژیک براش هست.

سر و کله عوامل ژنتیکی!
دانشمندا هنوز خیلی چیزها درباره افسردگی پس از زایمان نمی‌دونستن. چرا افت یکسان هورمون‌ها تو بعضیا باعث افسردگی شدید میشه و تو بعضیا نه؟ Payne و همکاراش به این نتیجه رسیدن که شاید باید سراغ ژن‌ها و تغییرات اپی‌ژنتیکی بریم. حالا اپی‌ژنتیک یعنی چی؟ یعنی تغییراتی (مثل متیلاسیون) روی ژن‌ها که کارکردشون رو کم و زیاد می‌کنه، ولی خود ژن رو عوض نمی‌کنه. شرایط محیطی مثل تغذیه و استرس هم تأثیرگذار هستن.

دکتر Kaminsky که تو زمینه اپی‌ژنتیک کار می‌کرد، دید که بالا بودن هورمون استروژن تو مغز موش باعث یه سری تغییرات خاص بر ژن‌ها میشه. بعد این اتفاق رو تو خانم‌های باردار هم بررسی کردن و نهایتاً فهمیدن دو تا ژن حساس به استروژن هستن – HP1BP3 و TTC9B – که مدل متیلاسیون‌شون فرق داره تو زن‌هایی که افسردگی بعد زایمان می‌گیرن. این فرق تو همه دوره‌های بارداری هم دیده میشه؛ یعنی حتی از همون اول بارداری میشه پیش‌بینی کرد که چه کسی ممکنه مشکل پیدا کنه!

پژوهش‌ها روی بیش از ۵۰۰ زن این فرضیه رو تأیید کردن. پس این تست جدید تقریباً تو ۸۰ درصد موارد داره درست کار می‌کنه و حتی اگه کسی سابقه هیچ بیماری روانی هم نداشته باشه، میشه بهش اطمینان نسبی داشت.

دیگه چه مارکری می‌تونه مهم باشه؟
پژوهشگرا هنوز دنبال بیومارکرهای جدید هستن. مثلاً روی نورواستروئیدها (neuroactive steroids) تحقیق می‌کنن – یعنی هورمون‌هایی که تو مغز تولید میشن و روی مود و احساسات تاثیر مستقیم دارن. یکی از آدم‌های کلیدی اینجاست Lauren Osborne، که میگه نسبت دو تا ماده به اسم پرگنانولون و ایزوآلوپرگنانولون (pregnanolone و isoallopregnanolone) تو خون خانم باردار می‌تونه مثل یه هشدار باشه.
آلوپرگنانولون هم خودش یه نورواستروئیده که خاصیت آرامبخش قوی داره و تو دوران بارداری بیشتر میشه ولی بعد زایمان یهویی می‌افته پایین. داروی برکسانولون (brexanolone) که FDA تاییدش کرد، دقیقاً نسخه سنتتیک همین ماده‌ست. جالبه بدونید حالا نسخه خوراکی هم داره به اسم زورانولون (zuranolone) که سال ۲۰۲۳ مجوز گرفت و خیلی سریع عمل می‌کنه.

علاوه بر اینا پژوهش‌ها نشون دادن که تو بعضی از خانم‌ها، یه سری RNA خاص (مولکول‌هایی که دستور ژن رو به قسمت‌های مختلف بدن می‌برن) و حتی پروتئین‌هایی تو پلاسما فرق داره، مخصوصاً اونایی که تو عملکرد نورون و التهاب موثر هستن. حتی سطح برخی RNAهای مرتبط با فرآیند “اوتوفاژی” (autophagy – یعنی تمیز کردن سلول‌ها از مواد زائد) هم کمتره تو کسانی که افسردگی بعد زایمان می‌گیرن.

این تست خون الان تو چند تا ایالت آمریکا (فلوریدا، تگزاس و کالیفرنیا) به زودی قابل دسترسی میشه، هنوز تاییدیه FDA رو نگرفته ولی دکترها اجازه دارن ازش کمک بگیرن. البته یه فاز کارآزمایی بالینی بزرگ در جریانه تا بیشتر درباره دقت و خطاهای احتمالی این تست خون داده بدست بیارن – مثل آمار “پاسخ مثبت کاذب” (false positive – یعنی به اشتباه کسی رو پرخطر نشون بده) یا “منفی کاذب” (false negative – یعنی مشکل رو نشون نده ولی طرف واقعاً افسرده بشه).

ته ماجرا؟ این تست خون جدید شاید بتونه فارغ از قضاوت‌ها و ترس‌ها، به مامان‌ها یه هشدار بده که مراقب سلامت روانشون باشن و از همون اول به فکر پیشگیری باشن. Lisette Lopez-Rose الان بعد چهار سال از تولد بچه‌ش میگه: کاش اون موقع همچین چیزی داشتم تا بدونم چه خبره و انقدر همه‌چی یهویی و شوکه‌کننده نبود!

پس اگه دوست یا فامیلی دارید که بارداره یا به تازگی مامان شده، این حرفا رو باهاش درمیون بذارید؛ یادتون باشه سلامت روان بعد زایمان، یه بحث جدی و علمی‌ـه و اصلاً چیز عجیبی نیست!

منبع: +