خب بچه‌ها، اگه تا حالا عکس اون اختاپوس‌های کوچیکی که روی بدنشون حلقه‌های آبیِ فسفری داره رو دیدید و فکر کردید “وای چقدر بامزه و خوشگلن!” باید بدونید که این کوچولوی بانمک، یکی از کشنده‌ترین موجوداته! واقعاً از نظر مرگبار بودن یه سر و گردن از خیلی‌ها بالاتره.
از هوش و استتار اختاپوس‌ها خیلی گفتن و می‌گن که واقعاً هم باهوش هستن و عین جادوگرها تو همون لحظه رنگشون رو عوض می‌کنن (اینکه استتار تو موجودات یعنی خودشون رو شبیه محیط اطرافشون می‌کنن، تا شکارچی‌ها، پیداشون نکنن). ولی حالا بریم سراغ اون قضیه‌ی ترسناک‌ترشون: سمی بودنِ اختاپوس حلقه‌آبی.
حالا چرا اختاپوس حلقه‌آبی انقدر خطرناکه؟ دلیل اصلیش همون سمی به اسم تترو دوتوکسین (Tetrodotoxin یا به اختصار TTX) هست. یه توضیح کوچیک: تترو دوتوکسین یه جور سم عصبی فوق‌العاده قویه که عملاً دستگاه عصبی رو فلج می‌کنه، یعنی دیگه دست و پا و حتی دستگاه تنفسی کار نمی‌کنن. معروف‌ترین جایی که این سم رو میشه پیدا کرد، ماهی بادکنکیه (همون ماهی فوگو که تو ژاپن سرو میشه و معروفه که اگه بد پاکش کنن، خوردنش مرگ آوره!). جالب اینجاست که تترو دوتوکسین ۱۲۰۰ برابر برای آدم‌ها از سیانور خطرناک‌تر و کشنده‌تره! و بدترش اینه که هیچ پادزهری هم براش نیست، یعنی اگه زده شی، فقط می‌تونن بذارن روی دستگاه تنفسی تا زنده بمونی، تا وقتی بدنت خودش سم رو بیرون بده.
چهار گونه‌ی اصلی از اختاپوس حلقه‌آبی وجود دارن که همشون جزو خانواده‌ای به اسم Hapalochlaena هستن (که خب اسم تخصصیشونه!). این چهار گونه عبارتند از: اختاپوس حلقه‌آبی بزرگ (H. lunulata)، حلقه‌آبی جنوبی یا کوچکتر (H. maculosa)، اختاپوس خط‌آبی (H. fasciata) و گونه‌ی معمولی حلقه‌آبی (H. nierstraszi). همه‌شون این سم رو دارن، که باعث شده خطرناک‌ترین اختاپوس‌های کل دنیا لقب بگیرن. یه نکته بامزه: همین حلقه‌های آبی فسفری، باعث شدن خیلی‌ها گول ظاهرش رو بخورن، ولی واقعاً نباید بهش نزدیک شد.
در واقع تقریباً همه‌ی اختاپوس‌ها سمی هستن ولی سطح سمّیتشون فرق داره. دکتر مایک وکیونه، جانورشناس موزه اسمیتسونین، گفته: «اختاپوس حلقه‌آبی احتمالاً سمی‌ترینِ همه‌شونه.» دلیلش رو اینجوری توضیح داده که این موجودات تو آب‌های کم‌عمق پر از شکارچی زندگی می‌کنن و باید یه دفاع خیلی قوی داشته باشن. اینجاست که این سم معرکه بهشون کمک می‌کنه.
حالا یه سوال پیش میاد: این سم رو خودشون می‌سازن؟ جوابش جالبه! اختاپوس حلقه‌آبی خودش تترو دوتوکسین رو نمی‌سازه، بلکه یه‌سری باکتری کوچولو تو غدد بزاقیش دارن زندگی می‌کنن (به این نوع زندگی مشترک می‌گن “همزیستی”). همین باکتری‌ها این سم رو تولید می‌کنن و اختاپوس هم ازش استفاده می‌کنه برای دفاع و شکار. واقعاً همکاری عجیبیه!
این اختاپوس‌ها تو صخره‌های مرجانی و کف سنگی اقیانوس آرام و هندوستان (Pacific و Indian) زندگی می‌کنن. معمولاً هم تو عمق حدود ۲۰ تا ۵۰ متری آب‌ها پیداشون میشه، یعنی اونقدر کم‌عمق که حتی غواص‌های معمولی هم ممکنه تصادفی ببیننشون. ابعادشون خیلی کوچیکه: معمولاً فقط ۱۲ تا ۲۲ سانتی‌متر طول دارن (همراه با بازوها)، پس خیلی راحت آدم فکر می‌کنه بی‌خطرن.
حالا بریم سراغ خود سم. بجز تترو دوتوکسین، سم حلقه‌آبی ترکیبات دیگه هم داره مثل هیستامین، استیل کولین، داپامین (همشون مولکول‌هایی هستن که تو بدن کار انتقال عصبی و واکنش ایمنی و … دارن)، اما قاتل اصلی همون تترو دوتوکسینه. این سم میاد “کانال‌های سدیم” سلول‌های عصبی رو می‌بنده (کانال سدیم یعنی سوراخ‌هایی رو سلول‌های عصبی که باعث میشن پیغام بین عصب‌ها و عضلات جابجا بشه). وقتی این سوراخ‌ها بسته شد، پیغام عصبی دیگه منتقل نمی‌شه و بدن کم‌کم فلج میشه. حتی می‌تونه عضلات تنفس و قلب رو هم بخوابونه! برای همین این سم مثل یه سلاح فوق‌پیشرفته کار می‌کنه.
این سم علاوه بر دفاع از خودش، برای شکار هم استفاده میشه؛ معمولاً موقع گاز گرفتن مستقیم زهر رو وارد بدن شکار می‌کنه. در ضمن، جالبه بدونید که غلظت اصلی سم تو غدد بزاق پشتی اختاپوسه ولی تقریباً تو بقیه بدن هم مقدارهایی ازش پیدا کردن. بعضی وقتا هم سم رو تو آب پخش می‌کنه و اگه موجود اطراف نفس بکشه یا آب رو بکشه تو بدنش، فلج میشه!
یه کاربرد عجیب‌تر! موقع جفت‌گیری هم سر و کله سم پیدا میشه. داستانش اینه که معمولاً ماده‌های اختاپوس حلقه‌آبی ۳ تا ۵ برابر نرها بزرگترن (و خب بعضی وقتا هم نر رو می‌خورن). برای همین نر با تزریق مقدار کم سم، ماده رو موقتاً فلج می‌کنه تا بتونه اسپرمش رو منتقل کنه. ماده‌ها هم تخم‌هاشون رو با این سم پوشش میدن تا شکارچی‌ها سمت تخم‌ها نیان.
حالا سوال مهم: چند نفر تا حالا توسط این اختاپوس کشته شدن؟ واقعاً نادره که آدمی گاز بگیره، ولی سه مورد مرگ تایید شده بوده: دو تا تو استرالیا و یکی تو سنگاپور. البته تو بعضی موارد، حتی بعد از گزش اختاپوس حلقه‌آبی، هیچ اتفاقی نیفتاده یا علائمش ناچیز بوده؛ مثل یه مورد سال ۲۰۰۶ که یه پسربچه ۴ ساله نشانه‌هایی مثل حالت تهوع، تاری دید و ضعف رو داشت، ولی با دستگاه تنفسی حفظش کردن و بعد از ۲۸ ساعت کاملاً سالم مرخص شد. یعنی داستان نتیجه‌اش خیلی متغیره!
فقط یادتون باشه: هیچ پادزهری برای این سم وجود نداره، فقط باید سریعاً برید بیمارستان و بذارید کمکتون کنن نفس بکشید تا سم از بدن بره بیرون.
در کل، اختاپوس حلقه‌آبی یه موجود کوچیک اما واقعاً خطرناک و جالب‌توجهه که با تکیه به همکاری باکتریایی و هوش غریزی، هم خودش رو نجات میده هم همه رو به وجد و وحشت درمیاره!
راستی، اینم اضافه کنم، اگه دوست داری بدونی اختاپوس چند تا قلب داره یا چطور رنگش رو عوض می‌کنه، حتماً یه سرچ بزن؛ کلی چیزای عجیب دیگه هم درباره‌شون وجود داره!
منبع: +
