اگه فکر می‌کنید اختاپوس‌ها فقط تو کار استتار و باهوشی خاصی دارن، باید بیشتر درباره یکی از اعضای خانواده‌شون به اسم اختاپوس حلقه‌آبی بدونید! این کوچولوهای دریایی با این که خیلی هم جذاب و خوشگل به نظر میان (به خاطر حلقه‌های آبی براقی که رو بدنشونه)، یکی از مرگبارترین موجودات دریا هستن.
واقعاً چرا انقدر کشنده‌ان؟ خب، همه‌چی برمی‌گرده به سمی به اسم تترو دوتوکسین یا TTX. این تترو دوتوکسین یه جور نوروترکیب فوق‌العاده قوی و کشنده‌ست که می‌تونه هر جنبنده‌ای رو، حتی انسان رو، فلج کنه. تترو دوتوکسین رو شاید بیشتر از ماهی بادکنکی‌ها بشناسید؛ همونایی که اگه خوب پخته نشده باشن، ممکنه کسیو راحت بکشن! تازه، این سم ۱۲۰۰ برابر قوی‌تر از سیانور هست برای انسان و جالب اینه که هییییچ پادزهری هم نداره! یعنی اگه کسی باهاش درگیر بشه، دیگه فقط باید دعا کنه.
این اختاپوس‌های حلقه‌آبی، توی رده Hapalochlaena، چهار تا گونه دارن که همشون این سم رو دارن و بین اختاپوس‌ها، رکورددار خطرناک بودن هستن! اسم‌های علمی‌شون رو هم بگیم که اگه تو مستندی دیدین، بدونید با کی طرفین: H. lunulata (بزرگتره)، H. maculosa (کوچکتره)، H. fasciata (خط‌آبی) و H. nierstraszi (عمومی‌ترینشون). واقعاً پشت این زیبایی خطر باورنکردنی‌ای هست…
کلاً بیشتر اختاپوس‌ها یه ونوم یا همون زهر طبیعی دارن (توی علم، ونوم با پویزن فرق داره، ونوم رو باید نیش بزنن یا تزریق کنن!)، ولی زهری که حلقه‌آبی‌ها دارن واقعاً تکه! مایکل وکیونه (یه زیست‌شناس معروف تو موزه اسمیتسونین) می‌گه چون این اختاپوس تو آبای کم‌عمق و پر از شکارچی زندگی می‌کنه، خیلی منطقیه که اینقدر سمی باشه؛ زهرش مثل یک سپر دفاعی طبیعیه.
حالا یه نکته جالب دیگه! خود این اختاپوس‌ها تنترو دوتوکسین رو خودشون نمی‌سازن! این سم رو یه جور باکتری رفیق دارن تو غده‌های بزاقی‌شون که هر چی لازمه تولید می‌کنه. به این مدل رابطه می‌گن «همزیستی»؛ یعنی باکتریه راحت زندگی می‌کنه، اختاپوس هم از سمش سود می‌بره!
حلقه‌آبی‌ها تو صخره‌های مرجانی یا کف‌های سنگی آب‌های اقیانوس آرام و هند زندگی می‌کنن؛ عمق بین ۲۰ تا ۵۰ متر. اندازه‌شون خیلی کوچیکه: کل بدن (با شاخک‌هاشون) بین ۱۲ تا ۲۲ سانتی‌متر! یعنی به اندازه یه مداد بزرگ! شاید به خاطر سایزشون، انقدر ابزار دفاعی قوی لازم داشتن. یه کارشناس دیگه به اسم برت گراس هم گفته: «خیلی واضحه یه اختاپوس اینقدر ریز باید سلاح محشری داشته باشه که بتونه جونش رو حفظ کنه.»
زهرشون یه ترکیب کلکیه: موادی مثل هیستامین، استیل کولین، دوپامین و اصل قضیه تترو دوتوکسین. عملکردش رو اعصاب متمرکزه، کانال‌های سدیم (یعنی پروتئین‌های خاص تو سلول‌های عصبی که مثل وایرهای ارتباطی بین عصب و ماهیچه‌اس) رو بلوکه می‌کنه. نتیجه؟ نه نفس می‌تونی بکشی، نه قلبت کار می‌کنه – خیلی سریع و ترسناک!
طرز استفاده‌ش هم بستگی به موقعیت داره: معمولاً شکارچی یا شکارش رو مستقیم گاز می‌گیره و زهر رو تزریق می‌کنه. البته تو آب هم می‌تونه پخشش کنه! موجوداتی که دور و برش نفس بکشن، کم‌کم فلج می‌شن و حتی می‌میرن. دقت کنین که قوی‌ترین بخش ونوم تو غده بزاقی عقبی‌شونه.
علاوه بر دفاع و شکار، تو جفت‌گیری هم این زهر نقش مهمی داره! اختاپوس ماده نسبت به نر چندبار بزرگتره (تا ۳ تا ۵ برابر)! خب، اگه نر از ونوم استفاده نکنه ممکنه یهو خورده بشه! نرها موقتی زهر می‌زنن تا ماده فلج بشه و بتونه بسته اسپرم رو منتقل کنه! عجایب طبیعت واقعاً…
ماده، موقع تخم‌ریزی هم یه لایه سم رو روی تخما می‌ذاره که کسی جرئت نزدیک شدن نداشته باشه.
حالا، این اختاپوس واقعاً کشنده‌ست برای آدم؟ راستش، خیلیا تو طبیعت باهاش برخورد نمی‌کنن و زهرش مخصوص شکارچی‌ها و شکارهاشه، ولی لااقل سه تا مورد مرگ گزارش شده: دوتا تو استرالیا، یکی تو سنگاپور. البته بعضیا هم بوده که زنده موندن و فقط یه ماجرای عجیب براشون مونده! مثلاً یه پسر چهار ساله تو استرالیا، سال ۲۰۰۶ گاز گرفته شد و بعد از ۱۰ دقیقه دیگه نمی‌تونست رو پا وایسه، باید با دستگاه تنفس مصنوعی ۱۷ ساعت نفس می‌کشید! ولی آخرش بدون عوارض بد مرخص شد. یعنی اگه باهاش برخورد کردی فوراً باید بری بیمارستان و یکی پای دستگاه تنفس بزاره تا اثر سم بپره.
سمش می‌تونه باعث یه مرگ خیلی وحشتناک توی ۲۰ دقیقه تا حداکثر ۲۴ ساعت بشه، ولی بعضی وقتا هم فرد هیچیش نمی‌شه! یعنی آدم نمی‌تونه دقیقاً پیش‌بینی کنه، حتماً جدیش بگیرین.
در کل، این کوچولوی حلقه‌آبی خیلی شیک و خوشگل شاید باشه، ولی اصلاً نباید گول ظاهرش رو بخورید! سلاح‌هاش فوق‌العاده‌س و تقریباً تو همه لحظات زندگی به کارش میاد – هم برای بقا، هم برای روابط، هم برای حفاظت بچه‌هاش. اگه یه روزی جایی غواصی می‌کردید و یه موجود فسفری با حلقه‌های آبی دیدید، لطفاً فقط از دور براش دست تکون بدین و طرفش نرید!
منبع: +
