نبرد کهکشانی: پلی از ستاره‌ها بین دو کهکشان غول‌پیکر شکل گرفت!

خب، بذارید یه داستان فوق‌العاده جالب فضایی رو براتون تعریف کنم! یه تیم از ستاره‌شناس‌ها موفق شدن برای اولین بار، صحنه‌ای شگفت‌انگیز رو تو یه خوشه کهکشانی که فقط ۷۰۰ میلیون سال نوری از زمین فاصله داره، شکار کنن: دو تا کهکشان خیلی عظیم مثل دوتا غول، تو یه نبرد کیهانی گیر کردن و رشته‌ای از ستاره‌ها دارن از یکی به سمت اون یکی کشیده می‌شن!

این اتفاق تو خوشه کهکشانی Abell 3667 افتاده. اگه بخوایم راحت‌تر توضیح بدیم: خوشه کهکشانی یعنی یه گروه خیلی بزرگ از کهکشان‌ها که دور هم جمع شدن و معمولاً دارن با هم برهم‌کنش می‌کنن. ستاره‌شناس‌ها فهمیدن که Abell 3667 درواقع ترکیب دو تا خوشه کوچیک‌تره که حدود یک میلیارد سال پیش به هم خوردن و دارن کم‌کم تو هم ادغام می‌شن.

حالا نکته جالب اینه که بین دوتا روشن‌ترین کهکشان این خوشه، یه پل خلوت و محو از ستاره‌ها ساخته شده که تقریباً طولش یه میلیون سال نوریه! باورش سخته مگه نه؟ ستاره‌ها دارن زیر فشار گرانشی قوی، از یه کهکشان جدا می‌شن و به سمت اون یکی کشیده می‌شن. این پدیده بهش intracluster light یا همون نور درون‌خوشه‌ای می‌گن—یعنی ستاره‌هایی که تو فضای بین کهکشان‌ها ول شدن و خودشون به جایی تعلق ندارن.

رهبر تیم تحقیق، آنتونی انگلرت (دانشجوی دکتری از دانشگاه براون)، گفته: «این اولین باره چنین پدیده بزرگی رو تو یه خوشه نزدیک پیدا کردیم و واقعاً سوپرایز شدیم که تونستیم تصویرش کنیم.» معلوم شد جمع‌کردن ۲۸ ساعت تصویر که تو چند سال توسط دوربین Dark Energy Camera (یه دوربین بسیار قدرتمند که تو رصدخانه Cerro Tololo در شیلی نصبه) ثبت شده، رمز موفقیتشون بوده.

انگار کلی پژوهشگر تو این سال‌ها از Abell 3667 عکس گرفته بودن و وقتی همه عکسا رو گذاشتن روی هم (به این کار تو اخترشناسی می‌گن stacking)، این پل ضعیف و کمرنگ خودش رو نشون داده.

بالای این پل ستاره‌ای، یه کهکشان دیسکی (یعنی شبیه دیسک یا بشقاب گردون) به اسم IC 4965 هست و کنارش هم چندتا کهکشان کوچیک‌تر که هنوز دارن وارد این خوشه می‌شن. پایین پل اما داستان هیجان‌انگیزتره: اونجا کهکشان JO171 هست که به خاطر دنباله‌های بلند گازیش بهش کهکشان عروس‌دریایی یا jellyfish galaxy می‌گن—در واقع رشته‌های گازی کشیده رو یه طرفش داره که باعث شده این لقب رو بگیره.

همونطوری که JO171 داره تو خوشه ادغام می‌شه، گازهاش به خاطر فشار محیط و برهم‌کنش با کهکشان‌های دیگه ازش کشیده می‌شن و باعث می‌شن تولد ستاره‌های جدید تو بخشی از حلقهٔ گازیش قطع بشه. یعنی واقعاً صحنه‌ایه که ستاره‌شناس‌ها رو هیجان‌زده کرده!

حالا بذارید یه نکته جذاب دیگه رو هم بگم: اون نور ضعیفی که به اسم intracluster light گفتیم، علاوه‌بر اینکه قشنگه، در واقع یه جور پنجره مخفی به جهان نامرییه. چون این نور معمولاً همونجایی دیده می‌شه که ماده تاریک وجود داره. ماده تاریک، یعنی یه چیزی که اصلاً نمی‌تونیم مستقیم ببینیمش ولی حدود ۸۰ درصد جرم کل عالم رو شامل می‌شه و فقط به خاطر اثرات گرانشی که داره، وجودش حدس زده می‌شه. پس وقتی این نور رو می‌بینیم، می‌تونیم حدس بزنیم ماده تاریک چجوری توی عالم پخش شده!

یکی از اعضای تیم گفته: «پخش این نور عملاً باید مثل پخش ماده تاریک باشه، پس ما باهاش می‌تونیم غیرمستقیم ماده تاریک رو نقشه‌برداری کنیم.»

این کشف فوق‌العاده تازه شروع کاره. از سال ۲۰۲۶ هم قراره یه رصدخانه جدید به اسم Vera C. Rubin Observatory راه بیفته که بزرگ‌ترین دوربین دیجیتال جهان رو داره و پروژه عظیمی به نام LSST (یعنی Legacy Survey of Space and Time یا نقشه‌برداری میراثی فضا و زمان) رو انجام می‌ده. این رصدخانه قراره به مدت ۱۰ سال، آسمون جنوب رو با جزئیاتی که تا حالا دیده نشده، عکاسی کنه. یعنی چیزایی پیدا می‌کنه که آدم واقعا انگشت به دهن می‌مونه.

رهبر تیم گفته: «کاری که ما کردیم در واقع یه ذره کوچولو از چیزی بود که روبین می‌تونه انجام بده. قراره این جور مطالعات حسابی متحول بشن!»

نتایج این تحقیق هم داخل مجله Astrophysical Journal در تاریخ ۵ آگوست منتشر شده.

خلاصه که دنیای کهکشان‌ها، پل‌های ستاره‌ای، و رازهای ماده تاریک هیجان تموم‌نشدنی داره و هنوز کلی چیز برای کشف مونده! شاید روزی تو اخبار فضایی شنیدین که کهکشان‌ها حتی ستاره‌هاشون رو هم وسط فضا با هم به اشتراک می‌ذارن!

منبع: +