ماهی‌های مرکب در آزمون‌های شناختی، نظیر آزمایش معروف مارشمالو، توانایی شگفت‌انگیزی از خود نشان داده‌اند. این موجودات با خویشتن‌داری‌ای که با نخستی‌سانان و کلاغ‌ها برابری می‌کند، توجه دانشمندان را جلب کرده‌اند. این رفتار شگفت‌انگیز می‌تواند سرنخ‌هایی از تکامل هوش ماهی‌های مرکب و روش‌های منحصربه‌فردشان برای بقا ارائه دهد.
ماهی مرکب مهارت‌های شناختی خود را در آزمون مارشمالو به رخ می‌کشد
ماهی مرکب، از خانواده سرپایان، بار دیگر هوش بالای خود را با موفقیت در آزمونی شبیه به آزمایش مارشمالو نشان داده است. این آزمایش روانشناسی برای سنجش خویشتن‌داری و توانایی برنامه‌ریزی برای آینده طراحی شده است. در ابتدا این آزمایش برای کودکان انجام می‌شد و شامل به تعویق انداختن لذت آنی برای دریافت پاداش بهتر در آینده بود. محققان این آزمایش را برای ماهی مرکب تغییر دادند و نتایج حیرت‌انگیز بود.
نگاهی گذرا به آزمون مارشمالو
در آزمون اصلی مارشمالو، کودکان را در اتاقی با یک مارشمالو تنها می‌گذاشتند. اگر کودک می‌توانست به مدت ۱۵ دقیقه از خوردن مارشمالو خودداری کند، به عنوان پاداش، یک مارشمالوی دیگر دریافت می‌کرد. این آزمایش ساده، توانایی‌های شناختی مانند خویشتن‌داری و برنامه‌ریزی برای آینده را می‌سنجد. این توانایی‌ها برای حل مسئله و تصمیم‌گیری بسیار مهم هستند. با گذشت زمان، این آزمایش برای حیوانات مختلفی از جمله نخستی‌سانان، سگ‌ها و حتی پرندگانی مانند کلاغ‌ها و طوطی‌ها نیز انجام شد.
در سال ۲۰۲۰، ماهی مرکب (Sepia officinalis) به جمع حیواناتی پیوست که می‌توانند لذت آنی را به تعویق بیندازند. وقتی صبح به آن‌ها غذای نه چندان دلچسب خرچنگ داده می‌شد، اگر می‌دانستند شام غذای مورد علاقه‌شان، یعنی میگو، را دریافت می‌کنند، از خوردن خرچنگ خودداری می‌کردند. با این حال، محققان در این مورد که آیا این رفتار ناشی از خویشتن‌داری است یا صرفاً پاسخی به دسترسی به طعمه، اختلاف نظر داشتند.
آزمایشی هوشمندانه برای سنجش خویشتن‌داری
برای رفع این ابهام، تیمی به سرپرستی الکساندرا اشنل، بوم‌شناس رفتاری دانشگاه کمبریج، آزمایشی دقیق‌تر طراحی کردند. شش ماهی مرکب در مخازنی با دو محفظه شفاف حاوی غذا قرار گرفتند. در یک محفظه میگوی شاه خام و در دیگری میگوی چمنی زنده قرار داشت. روی درب هر محفظه نمادی بود که زمان باز شدن درب را نشان می‌داد:
- دایره: دسترسی فوری
- مثلث: تأخیر ۱۰ تا ۱۳۰ ثانیه‌ای
- مربع (برای کنترل): درب به طور نامحدود بسته می‌ماند
در شرایط آزمون، اگر ماهی مرکب میگوی پشت درب باز را انتخاب می‌کرد، میگوی چمنی برداشته می‌شد تا ماهی مرکب تشویق شود منتظر غذای مورد علاقه‌اش بماند. جالب اینجاست که هر شش ماهی مرکب تا ۱۳۰ ثانیه، مدتی قابل مقایسه با مهره‌داران باهوشی مثل شامپانزه‌ها و کلاغ‌ها، منتظر میگو ماندند.
هوشی فراتر از به تعویق انداختن لذت
این آزمایش، توانایی یادگیری و تطبیق‌پذیری را نیز ارزیابی می‌کرد. به ماهی‌های مرکب آموزش داده شد که نشانه‌های بصری (مربع‌های خاکستری و سفید) را با پاداش مرتبط کنند. وقتی در این کار مهارت پیدا کردند، محققان نشانه‌ها را برعکس کردند تا ماهی مرکب مجبور به تطبیق با شرایط جدید شود. جالب اینکه ماهی‌هایی که سریع‌تر خود را وفق می‌دادند، در آزمون مارشمالو نیز خویشتن‌داری بیشتری نشان می‌دادند. این نشان می‌دهد که بین توانایی یادگیری و به تعویق انداختن لذت، ارتباط وجود دارد.
ماهی مرکب چرا به خویشتن‌داری نیاز دارد؟
برخلاف نخستی‌سانان و پرندگان که از به تعویق انداختن لذت برای فعالیت‌هایی مانند استفاده از ابزار یا ذخیره غذا استفاده می‌کنند، ماهی‌های مرکب چنین رفتارهایی ندارند. آن‌ها موجودات اجتماعی خاصی هم نیستند. محققان حدس می‌زنند که خویشتن‌داری آن‌ها در نتیجه روش منحصر به فردشان برای یافتن غذا تکامل یافته است.
ماهی‌های مرکب بیشتر وقت خود را در حال استتار می‌گذرانند تا از شکارچیان در امان بمانند و فقط برای مدت کوتاهی برای شکار از مخفیگاه خود بیرون می‌آیند. به تعویق انداختن لذت ممکن است به آن‌ها کمک کند تا در این لحظات پرخطر، به جای انتخاب طعمه‌های دم دستی اما کم‌ارزش، با صبر کردن برای طعمه‌های باکیفیت‌تر، شانس بقای خود را افزایش دهند.
دریچه‌ای به سوی هوش سرپایان
این مطالعه، شواهد روزافزونی را که بر پیچیدگی شناختی سرپایان تأکید دارند، تقویت می‌کند. از توانایی تغییر رنگ برای استتار گرفته تا حافظه اپیزودیک و حتی شکل‌گیری خاطرات کاذب، ماهی‌های مرکب همچنان درک ما از هوش حیوانات را به چالش می‌کشند.
تحقیقات آینده بر این موضوع متمرکز خواهد بود که آیا ماهی مرکب می‌تواند برای آینده برنامه‌ریزی کند یا خیر؛ ویژگی‌ای که اغلب با شناخت پیشرفته در انسان و سایر حیوانات مرتبط است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که چگونه مسیرهای تکاملی متفاوت می‌توانند به توانایی‌های شناختی مشابه در گونه‌های بسیار متفاوت منجر شوند.
مطالعه کامل در Proceedings of the Royal Society B منتشر شده است.
اگر به خواندن کامل این مطلب علاقه‌مندید، روی لینک مقابل کلیک کنید: sciencealert
