بیاین یه لحظه برگردیم به گذشته! اون روزایی که وقتی بچه بودم، مسواک پرنسسی با دسته بنفش و آبی و پر زرق‌وبرق داشتم. قشنگ یادمه چقدر دوسش داشتم. راستش احتمالا همین الان هم اون مسواک یه گوشه‌ای از این دنیای بزرگ توی یه زباله‌دونی داره خاک می‌خوره (فقط امیدوارم سر از اقیانوس درنیارده باشه!).
این هفته کلی به همون مسواکه فکر کردم. چرا؟ چون مذاکره‌های سازمان ملل برای یه معاهده جهانی پلاستیک بی‌نتیجه موند و هیچ توافقی به دست نیومد. کلی کشور جمع شدن تا یه معاهده الزام‌آور واسه مشکل زباله پلاستیکی بنویسن، اما آخرش همه دست خالی برگشتن خونه.
حالا چرا اصلا این همه سر و صدا برای پلاستیک؟ خب، پلاستیک رو همه به عنوان یه منبع بزرگ آلودگی محیط‌زیست میشناسن، ولی واقعیت اینه که پلاستیک برای تغییرات اقلیمی هم دردسر سازه. تغییرات اقلیمی یعنی همون بحران گرمایش زمین و آب و هوای به‌هم ریخته که این روزا همه جا حرفش هست.
یه چالش اصلی اینه: تولید پلاستیک سرعت عجیب‌غریبی گرفته! از سال ۱۹۵۰ هر سال به طور متوسط ۹ درصد رشد داشته و فقط توی سال ۲۰۱۹، حدود ۴۶۰ میلیون تن پلاستیک تولید شده! حالا جالب‌تر این‌که حدود ۵۲ میلیون تنش هر سال یا تو طبیعت ول میشه یا سوزونده میشه.
سال ۲۰۲۲، سازمان محیط‌زیست سازمان ملل گفت باید یه معاهده جهانی برای پلاستیک درست کنیم. همه قبول دارن که آشغال پلاستیکی تو اقیانوس خوب نیست، اما درباره این‌که دقیقا باید چیکار کرد، حسابی اختلاف نظره. حرفایی مثل «چرخه کامل عمر پلاستیک» هم بحث‌برانگیز شده. یعنی فقط دنبال جمع‌کردن و بازیافت نباشیم، بلکه تولید پلاستیک رو محدود کنیم؛ حتی بحث ممنوعیت پلاستیک یه‌بارمصرف (همون پلاستیکایی که فقط یه بار استفاده میشن و سریع دور ریخته میشن) هم وسط مطرح شده بود.
اما کشورهای تولیدکننده نفت، مخصوصا عربستان و کویت، خیلی مخالف محدودیت روی تولید پلاستیک بودن. اون‌ها به روزنامه Guardian گفتن اصلا اینا خارج محدوده بحثه! آمریکا هم ظاهرا باعث کند شدن روند مذاکرات شد و پیشنهاد داد بخشی از معاهده که به «چرخه کامل عمر پلاستیک» اشاره می‌کرد حذف بشه.
واقعیت اینه که این کشورها سود زیادی از تولید پلاستیک می‌برن، چون پلاستیک از نفت، گاز طبیعی و حتی زغال‌سنگ ساخته میشه و برای تولیدش هم همین مواد سوزونده میشه. یه عدد عجیب‌بگم: ۱۲ درصد تقاضای جهانی نفت و بیشتر از ۸ درصد تقاضای گاز طبیعی کلا میره برای تولید پلاستیک! یعنی یه عالمه سوخت فسیلی خرج پلاستیک میشه.
کلی گاز گلخانه‌ای هم از همین راه وارد جو میشه. مثلا توی یه گزارش گفته شده که فقط سال ۲۰۱۹، تولید پلاستیک باعث انتشار ۲.۲۴ میلیارد تن دی‌اکسیدکربن توی دنیا شده. این تقریباً ۵٪ کل گازهای گلخانه‌ای تولید شده توسط بشره! (گازهای گلخانه‌ای یعنی همون موادی که باعث گرم شدن زمین میشن.)
اگه همین جوری پیش بریم، تا سال ۲۰۶۰ تخمین می‌زنن این عدد به ۴ میلیارد تن، یعنی دو برابر بشه! پژوهشگران OECD، یعنی همون سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، این پیش‌بینی رو کردن.
حالا شاید فکر کنین راه حل همون بازیافت خودمونه! خب راستش بازیافت عالیه و روشای جدید می‌تونن کمک کنن پلاستیکای بیشتری رو بازیافت کنیم یا کارش رو راحت‌تر کنیم (مثلاً همزمان چند مدل پلاستیک رو با هم بازیافت کنیم تا نیازی به جداکردن زمان‌بر و پرهزینه نباشه).
اما فقط تمرکز روی بازیافت آخر کار کافی نیست. چون بخش اعظم گازهای گلخانه‌ای پلاستیک موقع ساخته شدنش تولید میشه نه وقتی می‌خوایم بندازیمش دور! پس اگر دنبال کاهش اثرات اقلیمی پلاستیک باشیم، باید راه‌های جدید برای ساختنش پیدا کنیم و از نفت و گاز بذاریم کنار. تازه باید حجم تولید رو هم عاقلانه‌تر کنیم.
یه نکته مثبتی هم هست: مذاکره‌ها برای معاهده پلاستیک هنوز کلاً به بن‌بست نخورده و قرار شده دوباره تلاش کنن. فعلا فقط بحثا متوقف شده.
راستی، شاید این رو بدونید: کمتر از ۱۰ درصد تمام پلاستیکی که تا حالا تو دنیا ساخته شده واقعاً بازیافت شده! یعنی چه یه بطری آب باشه، چه یه تی‌شرت پلی‌استری که چند بار پوشیدی یا همون مسواک بچگی‌ت، الان یه جای دنیا یا در خاک دفنه یا تو طبیعته. اما چیزی که معمولاً فراموش میشه اینه: گازهایی که برای ساخت‌شون تو جو تخلیه شده هم همین الان هنوز داره زمین رو گرم‌تر میکنه!
خلاصه، بازیافت مهمه ولی اگه واقعا می‌خوایم جلوی ضررهای پلاستیک رو بگیریم، باید جدی‌تر به تولیدش، مواد سازنده و سوخت‌هایی که استفاده میشه فکر کنیم. اینه ماجرای پلاستیک و چرا فقط بازیافت کافی نیست!
منبع: +
