فکر کن اولین تیکه سنگ مریخی که عمداً آورده میشه زمین، به جای اینکه تو هیوستونِ آمریکا فرود بیاد، یه راست بیاد تو پکن! یه زمانی این سناریو خیلی دور از ذهن بود، اما واقعاً دیگه داره جدی میشه.
ماجرا از این قراره که پروژه «بازگشت نمونه از مریخ» ناسا که از چند سال پیش جزو رویاهای بزرگ‌شون تو سیاره‌شناسی بوده، چند وقته حسابی گیر کرده. این پروژه قرار بود اول دهه ۲۰۳۰ نمونه‌های جمع‌آوری شده با مریخ‌نورد Perseverance (پرسورِوِرِنس) رو که کِش و قوس زیادی داشت جمع کنه و بیاره زمین. مثلاً تو کف بودن که شاید تو این نمونه‌ها بالاخره یه نشونه واقعی از حیات فرازمینی (یعنی نشونه‌ای که واقعا ثابت کنه ناسل دیگه‌ای هم به جز ما تو دنیا بود یا هست) پیدا کنن. اما حالا حدود ۳۰ تا لوله آزمایش نمونه جمع کردن و اون‌ها همون‌طوری روی خاک مریخ افتادن و موندن و کسی نمی‌دونه کی قراره بیان زمین!
مشکل چیه؟ خب اول همه چیز خیلی رویایی، علمی و حساب‌شده بود شاید؛ اما الان برنامه‌ی ناسا کلی پیچیده و گرون شده و شدیداً اسیر دردسرهای بودجه‌ای و سیاسی شده. مثلاً Political headwinds یعنی همون دعواهای سیاسی تو دولت و کنگره آمریکا که کلی روی اعتبارِ ناسا تاثیر گذاشته و بودجه‌هاشون رو زده پایین. گفته میشه این یکی از بزرگ‌ترین کاهش‌های بوجه توی کل تاریخ ناساست، حتی شدیدتر از موقعی که پروژه آپولو تموم شد (همون برنامه رفتن انسان به ماه).
تا اینجای کار، چین با ماموریت تیان‌ون-۳ (Tianwen-3) خیلی جدی وارد گود شده. اونا برنامه دارن تو سال ۲۰۲۸ یه ماموریت ساده‌تر راه بندازن و تا سال ۲۰۳۱، نمونه خاک مریخ رو بیارن زمین. اگر موفق بشن، رسماً یکی از آرزوهای بزرگ علوم سیاره‌ای رو تصاحب می‌کنن و اونم چند سال یا حتی چند دهه زودتر از ناسا! این ماموریت چینی‌ها مبتنی بر یه استراتژی خیلی کارآمده: سریع، ساده، بودجه به موقع، و نمونه‌ها هم چندان وسواس به خرج ندادن و همین‌قدر که چند تیکه برگردونن براشون فعلا کافیه.
یه نکته جالب: تیان‌ون-۳ دقیقا از همون مدلی الهام گرفته که چینی‌ها تو ماموریت‌های موفق ماه داشتن، مثل Chang’e-5 تو سال ۲۰۲۰ و Chang’e-6 تو ۲۰۲۴ که حتی از پشت ماه (قسمتی که همیشه از زمین قایمه) نمونه آوردن! قراره تو ماموریت مریخ هم لندر (همون وسیله فرود) نمونه جمع کنه و به‌محض اینکه دلش خواست بفرسته به آسمون و تحویل مدارگرد بده تا سفینه بیاره زمین. تقریباً ۵۰۰ گرم نمونه میارن، دقیقاً نیم کیلو.
حالا برگردیم سر ناسا. ناسا از ۲۰۲۰ تا حالا با مریخ‌نورد پرسورِونس نمونه جمع کرده (اونم تو یه دهانه قدیمی که زمانی دریاچه بوده و کلی امید به نشونه‌های حیات داشتن). اصل قضیه این بود که تیم آمریکایی می‌خواستن یه ماموریت شیک و حرفه‌ای راه بندازن: همه چیز با ربات‌ها و هلیکوپترها و کلی دست و پاگیر. حتی بخش‌هایی رو ساده‌تر هم کردن (مثلاً به جای یه مریخ‌نورد اضافه، دو تا هلیکوپتر اضافه کردن)، اما همچنان هزینه این ماموریت زده بالای ۱۱ میلیارد دلار و همه چی افتاده تا حوالی ۲۰۴۰ عقب! یعنی اگه بخوان به زور بودجه هم جور کنن، خیلی بعیده بتونن زودتر از چین تمومش کنن.
ایمپِی و ون بِل (دو تا کارشناس مشهور)، میگن که الان واقعاً نمی‌تونن مسیر رو عوض کنن. یعنی ناسا گیر افتاده و فقط همون برنامه بزرگ و گرون و زمان بر قبلی رو می‌تونه بره جلو! خلاصه اینکه شانس پیشی گرفتن از چین تقریباً بسیار کمه.
حالا چرا اصلاً این مسابقه مهمه؟ خب جز بحث علمی (مثل بررسی سنگ‌ها در مقیاس اتمی، پیدا کردن مواد آلی، یا حتی آثار میکروب‌های قدیمی)، یه جذابیت سیاسی و نمادین هم داره! Geopolitical value یعنی اون ارزشی که توی بازی‌های قدرت بین کشورها خیلی مهمه و باعث میشه ملت‌هاپدشون به پیشرفت فضاپیماشون حسابی گرم و مفتخر بشه. خیلیا میگن این موضوع می‌تونه یه «لحظه اسپوتنیک جدید» باشه: زمانی که شوروی در ۱۹۵۷ اولین ماهواره دنیا رو فرستاد بالا، آمریکا شوکه شد و در نهایت همین تلنگر باعث شد ناسا و مسابقه فضایی با سر و صدای زیادی راه بیفته.
توی شرایط فعلی آمریکا، حتی بودجه ماموریت‌های دیگه ناسا و رصدخانه‌های فعالش هم به خطر افتاده و اگه همه بودجه رو نصف کنن، شاید دهه‌ها طول بکشه تا کشور پیشتاز بشه. چینی‌ها ولی، با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری پیوسته جلو میرن: هم پایگاه فضایی خودشون رو دارن، هم برای ساخت پایگاه دائمی روی ماه تا ۲۰۳۵ برنامه دارن، و حتی قصد دارن حدود ۲۰۵۰ انسان بفرستن مریخ!
البته هیچکدوم از این ماموریت‌ها تضمین نمی‌کنه که جواب قطعی درباره وجود یا عدم وجود حیات دری مریخ بگیریم. هر ماموریت فقط تعداد کمی نمونه از یه نقطه جمع می‌کنه، پس باید هر دو تیم موفق بشن تا تصویر کامل‌تری به دنیا بدن. شاید حتی یه دونه سنگ فوق‌العاده بخت‌یارت باشه و همون جواب قطعی رو بده، شاید هم نه!
در کل، معلومه که اگه الان مسابقه‌ای باشه، چین خیلی جلو افتاده و اگه همین روند رو ادامه بده، احتمالاً فاتحه این افتخار رو برای چند سال آینده می‌خونه!
—
خلاصه مطلب واسه رفقا:
- ناسا کم آورده و عقب افتاده، اونم به خاطر بودجه و سیاست.
- چین با ماموریت هوشمندانه و ساده‌تر تا ۲۰۳۱ ممکنه اولین کسی باشه که نمونه مریخ رو بیاره زمین.
- این موضوع هم علمی مهمه، هم سیاسی و نمادین کلاً داستانِ جنگ سرد و قهرمان بازی جدید فضا رو زنده کرده!
- معلوم نیست کدوم تیم به این سوال مهم جواب میده: “آیا رو مریخ زندگی بوده یا نه؟” اما فعلاً کفه ترازو رو به سمت چین سنگین‌تره!
منبع: +
