خب رفقا، بیاید با هم بریم سراغ یکی از باحال‌ترین کشفیات دنیای فضا! می‌دونستین یه شیء یخی کوچیک اون ور زحل داره جلوی چشم دانشمندا، یه حلقه‌ی نو تازه واسه خودش می‌سازه؟ بله، کاملاً واقعی! اسم این موجود باحال، کایرون (Chiron) ـه، حدود ۲۰۰ کیلومتر قطر داره و بین زحل و اورانوس دور خورشید می‌چرخه.
یه تیم از ستاره‌شناسای برزیلی متوجه شدن که دور و بر کایرون، حلقه‌هایی از جنس سنگ، یخ و مواد آلی دارن به مرور شکل می‌گیرن. جالبش اینجاست که هنوز تو مرحله‌ی تغییرن و تازه دارن جمع‌وجور می‌شن! یعنی دانشمندها اساساً دارن مستقیم روند شکل‌گیری یه سیستم حلقه‌ای رو می‌بینن؛ چیزی که تا حالا هیچ‌وقت همچین زنده و تازه ثبت نشده بود.
رهبر این تحقیقات، آقای کریستین پریرا (Chrystian Pereira) گفته بود: «خیلی هیجان‌انگیز بود. یادمون انداخت که منظومه شمسی واقعا زنده‌ست و دائم داره تغییر می‌کنه، حتی تو بازه زمانی عمر ما.»
کایرون تنها نیست!
حالا اینو داشته باشین: کایرون به جمع چند شیء کمیاب اضافه شده که دور خودشون حلقه دارن. علاوه بر اون، سیارک شاریکلو (Chariklo) و دو سیاره‌ی کوتوله به اسم هایومیا (Haumea) و کوائوار (Quaoar) هم حلقه دارن، اما کایرون احتمالاً از همه فعال‌تر و پرجنب‌وجوش‌تره!
کایرون عضو گروه عجیبی به اسم سانتور‌ها (Centaurs) ـه؛ موجوداتی که بین مشتری و نپتون می‌چرخن و هم رفتار شهاب‌سنگ دارن و هم مثل دنباله‌دارها (comets) گاهی دم (tail) پیدا می‌کنن! کلاً رفتاراشون عجیبه. کایرون هر ۵۰ سال زمینی یه دور کامل دور خورشید می‌زنه.
کشف جالب حلقه‌ها چطور اتفاق افتاد؟
تو سپتامبر ۲۰۲۳، وقتی کایرون از جلوی یه ستاره دور رد می‌شد، رصدخونه‌ی پیکو دوس دیاس در برزیل با تلسکوپ‌هاش تونست چند تا کاهش کوچک و حیاتی تو نور اون ستاره ثبت کنه. قدیما سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۸ و ۲۰۲۲ هم ازش همین چیزا دیده بودن. جالب اینه، سه حلقه متراکم با فاصله تقریبی ۲۷۰ تا ۴۳۰ کیلومتری دور مرکز کایرون، تو کل این سال‌ها ثابت موندن.
ولی اتفاق قشنگ تازه چی بود؟
تو همین داده‌های ۲۰۲۳، یه ساختار حلقه‌ای دیگه هم کشف شد که عرضش از ۲۰۰ تا ۸۰۰ کیلومتر می‌رسه و قبلاً تو داده‌ها نبوده! احتمال زیاد این حلقه پخش و پلا، به خاطر برخورد یا یه انفجار کمیتی (outburst یعنی یه فوران ناگهانی از مواد یخی و گازی) تو ده سال اخیر درست شده؛ تازه از قعر کایرون اومده بیرون و دورش پخش شده.
عجیب‌تر اینکه یه حلقه‌ی خیلی دورتر و محو، تقریباً ۱۴۰۰ کیلومتر اون‌ورتر دور کایرون هم پیدا شده! این دیگه اون‌ور Roche limit ـه (یه مرز فرضی که اگه مواد حلقه از اون رد شن باید برن و یه قمر درست کنن، نه اینکه حلقه بمونن!). به قول محقق‌ها: «تا حالا هیچ شواهدی از مواد اون اطراف ندیده بودیم.» ولی تو این مورد، فعلاً ذرات هنوز به هم نچسبیدن و قمر تشکیل ندادن! معلوم نیست چرا.
کل ماجرا چطور شروع شد؟
کایرون سال ۱۹۷۷ کشف شد و دانشمندا دیدن که بعضی وقتا نورش زیاد میشه و حتی یه دُم کم‌رنگ هم پیدا می‌کنه؛ علتش خروج گاز و غبار از سطحشه که بعضی وقتا مثلاً به خاطر گرما از زیر یخ سطح بیرون می‌زنه.
احتمالات مختلف برای حلقه‌ها
حالا چرا این حلقه‌ها ظاهر شدن؟ یکی اینه که یخ‌های فرار زیر سطحش منفجر یا فوران کردن و غبار و یخ تو فضا پخش شده؛ یکی دیگه اینکه شاید یه قمر کوچیکش نابود شده و تیکه‌تیکه‌هاش پخش شده دور کایرون. این قضیه حتی توضیح می‌ده چرا کایرون تو ده سال گذشته یه کم پرنورتر شده، چون برخورد و تخریب قمر واقعاً سروصدا داره!
دانشمندا می‌گن سوال بزرگ اینه که چه جوری حلقه‌ها دور یه چنین جسم کوچیکی اینقدر دوام میارن؟ شاید یه نیرویی هست که به ذرات انرژی می‌ده و نمی‌ذاره کنار هم جمع بشن و قمر بسازن. یا شاید هنوز زمان کافی نبوده حلقه‌ها به هم بچسبن.
آیا این داستان ادامه داره؟
برای اینکه مطمئن بشن واقعاً داریم سیر تحول این حلقه‌ها رو می‌بینیم (و فقط زاویه دیدمون فرق نکرده)، ستاره‌شناسا امیدوارن چند بار دیگه کایرون از جلوی ستاره‌ها رد بشه و با دوربین‌های سریع تو چندین قاره ثبتش کنن. اینجوری می‌فهمن حلقه واقعاً داره تغییر می‌کنه یا نه.
پریرا گفته: «اگه یه ماموریت فضایی بذاریم مستقماً از نزدیک بره دور کایرون، شاخک همه رو تیزتر می‌کنه!»
درکل این کشف نشون می‌ده منظومه شمسی حتی همین الان که داریم نفس می‌کشیم، تو حال حرکت و تغییره، و معماهاش هیچ‌وقت تموم نمیشن!
منبع: +
