بیا درباره یکی از عجیب‌ترین مهمون‌های کهکشانی صحبت کنیم: دنباله‌دار 3I/ATLAS! این دنباله‌دار که باعث هیجان خیلی‌ها توی دنیای نجوم شده، واقعاً داستان جالبی داره و نتایج جدید تلسکوپ جیمز وب (James Webb Space Telescope یا همون JWST) نشون داده که این دنباله‌دار، دیگه اون چیزی نیست که اولش بوده! حالا چرا؟ چون میلیاردها سال با اشعه‌های کیهانی، یا به زبون خودمونی‌تر، پرتوهای خیلی قوی و انرژی‌دارِ خارج از منظومه شمسی، بمبارون شده و دیگه پوستش و حتی باطنش مثل روز اول نیست.
خب، این اشعه‌های کیهانی (Galactic Cosmic Rays یعنی ذرات خیلی پُر انرژی که از بیرون منظومه شمسی میان) مثل یه بارون دائمی افتادن روی این دنباله‌دار کوچیک و بی‌پناه. برعکس ما و سیاره‌های اطرافمون که توی یه حباب محافظ به نام هلیوسفر (یعنی یه حوزه گنده از پرتو و ذرات که خورشید پراکنده می‌کنه و مثل سپر جلوی اشعه‌های کیهانی رو می‌گیره)، دنباله‌دار 3I/ATLAS بیشتر عمرشو تو خلأ بین ستاره‌ای گذرونده و هیچ حفاظتی نداشته.
این پرتوهای فضایی کلی تاثیر رو ساختار و شیمی دنباله‌دار گذاشتن، طوری که دانشمندها حساب کردن حدود ۱۵ تا ۲۰ متر عمق سطح این یخ‌ها کامل با پرتوها تغییر کرده! دیگه خبری از مواد دست نخورده‌ی اولیه که از سیستم ستاره‌ای خودش به ارث برده، بیرون دنباله‌دار نیست و همه چیز کپک زده (از لحاظ شیمیایی!).
تازه یه چیز جالب هم این وسط هست: با تابش این پرتوها به کربن‌مونوکسید (CO)، مقدار زیادی کربن‌دی‌اکسید (CO2) تولید شده، واسه همین وقتی تلسکوپ جیمز وب اونو بررسی کرد، دید مواد سطحی‌اش خیلی CO2 داره. قبلاً همه فکر می‌کردن این عادی نیست، اما حالا می‌گن دلیلش همون بمبارون‌های چند میلیارد ساله‌ست.
سرپرست این تحقیق، رومن ماجیو (Romain Maggiolo)، که از موسسه سلطنتی هواشناسی فضایی بلژیکه، گفت: این تغییرات خیلی آروم پیش می‌ره ولی توی چند میلیارد سال، تاثیرش شگفت‌انگیزه. نتیجه این یافته‌ها، کلاً دید دانشمندان رو نسبت به این مهمون‌های میان‌ستاره‌ای عوض کرده و عملاً فهمیدن بیشترشون دیگه مثل قبلشون نیستن؛ یعنی به جای مواد اولیه و دست نخورده، الان بیشترشون همون چیزی‌ان که توی سفر بین‌ستاره‌ای با خودشون آوردن و تغییر کردن.
این دنباله‌دار هنوز داره دور خورشید می‌چرخه و چند وقت پیش (۲۹ اکتبر) به نزدیک‌ترین فاصله‌اش (که بهش پری‌هلین می‌گن، یعنی نزدیک‌ترین نقطه به خورشید حین گردش) رسیده بود. دنباله‌دارها وقتی به ستاره‌ها نزدیک می‌شن، گرم می‌شن و یخ‌هاشون شروع می‌کنه به گاز شدن (که بهش می‌گن «تصعید»). پس هر چیزی که قبل و بعد نزدیک شدن به خورشید ازش بیرون بیاد، فعلاً همون پوسته تابش‌خورده‌ست. البته شاید با بیشتر ساییده شدن سطحش توسط خورشید، بتونیم به مواد اولیه هسته‌‌ی دنباله‌دار هم دسترسی پیدا کنیم، ولی فعلا احتمالش کمه.
یه نکته فوق‌العاده اینه که سرعت این دنباله‌دار سرسام‌آوره – حدود ۲۱۰ هزار کیلومتر در ساعت! اصلاً یه مسیر کاملاً صاف و تخت داره و دانشمندها شک دارن شاید این پیرترین دنباله‌داری باشه که تا حالا دیدیم! می‌گن حتی ممکنه سه میلیارد سال از خود منظومه شمسی ما پیرتر باشه – یعنی حدود ۷ میلیارد سال سن داره (در حالی که منظومه شمسی ۴/۶ میلیارد سال قدمت داره).
از وقتی 3I/ATLAS کشف شده (جولای گذشته)، دانشمندها با انواع تلسکوپ‌ها دارن دنبالش می‌کنن و اطلاعات زیادی ازش درمیارن؛ یکی از این یافته‌ها اینه که به خاطر به اصطلاح «پوسته تابش‌خورده»، وقتی گازها ازش خارج می‌شن، هنوز به هسته اصلی و مواد اولیه نرسیدن. اما اگه فرسایش خورشیدی قوی باشه، شاید یه روزی به اون هسته ناب هم برسیم و بتونیم ببینیم یه دنباله‌دارِ بین‌ستاره‌ای اصیل واقعاً چی توشه!
این تحقیق با توجه به آزمایش‌های آزمایشگاهی انجام شده، مدل‌سازی شده بود تا ببینن تاثیر اشعه‌های کیهانی روی یخ و ساختار شیمیایی دنباله‌دار بعد از ۱ میلیارد سال چطوری می‌شه. البته می‌گن مدل آزمایشگاهی همیشه همون چیزی نیست که تو فضا اتفاق می‌افته، اما الان دست‌کم یه سرنخ قوی داریم.
در نهایت، پژوهشگرها می‌گن باید حواسمون به این تغییرات سنی و فرآیند پیرشدن دنباله‌دارها باشه، چون نتایج مشاهدات را تحت تاثیر قرار می‌ده. خلاصه که با وجود همه‌ی این تغییرات و رازها، 3I/ATLAS هنوز یکی از جذاب‌ترین سوژه‌های مطالعه دنباله‌دارهای میان‌ستاره‌ایه و کلی اطلاعات دست نخورده و جذاب تو دل خودش داره که دوست داریم بیشتر بشناسیمش!
منبع: +
