بذارید خیلی خودمونی شروع کنم: اگه تا حالا توی کلاس روانشناسی مقدماتی شرکت کرده باشین، حتماً این جمله معروف رو شنیدین: «همبستگی لزوماً به معنی علت و معلول بودن نیست.» یا همون “Correlation does not equal causation”. یعنی اگه دو تا چیز با هم حرکت کنن یا تغییر کنن، الزاما یکی باعث اون یکی نشده. این انگار اصل طلایی همه‌ی پژوهش‌هاست!
اما راستشو بخواین، همین جمله خیلی وقتا حسابی باعث گیج شدن دانشجوها میشه. ببینین، این جمله می‌خواد حواس ما رو جمع کنه که فقط چون بین دو تا چیز رابطه هست، پس لزوماً یکی باعث دیگری نشده. ولی بعضی‌ها اینو جور دیگه برداشت می‌کنن و فکر می‌کنن «حتماً، تحت هیچ شرایطی، همبستگی نمی‌تونه نشون بده علت و معلول وجود داره!» یعنی کاملاً قضاوت رو کنار میذارن!
اینجا یه نکته مهم هست: اگه بخوایم جزئی‌تر نگاه کنیم، این اشتباه خیلی رایجه. توی یه امتحان، بیشتر از ۳۰ درصد دانشجوهای روانشناسی مقدماتی همین برداشت اشتباه رو داشتن! یعنی به جای اینکه حواسشون به خطر نتیجه‌گیری عجولانه از همبستگی باشه، کلاً فکر می‌کنن هرجا همبستگی بود، بگو خداحافظ علت و معلول!
حالا بذار توضیح بدم همبستگی یعنی چی. همبستگی (Correlation) یه مفهومی توی آمار و علمه که نشون میده دو تا چیز (مثل دو متغیر) با هم ربط دارن یا با هم تغییر می‌کنن. مثلاً هر وقت بستنی فروشی بالا میره، غرق‌شدگی هم زیاد میشه. یعنی یه رابطه هست، اما دلیلش ممکنه یه چیز دیگه باشه (مثل اینکه هر دو توی تابستون زیاد می‌شن!).
این وسط، علت و معلول (Causation) یعنی یکی باعث اون یکی میشه. مثلاً ورزش کردن باعث سلامتی بیشتر میشه. این فرقش با همبستگی اینه که توی همبستگی فقط با هم میان و میرن، ولی توی علت و معلول واقعاً یکی داره اون یکی رو ایجاد می‌کنه.
مسئله اینه که جمله «همبستگی دلیل بر علّت نیست» شاید زیادی تلخ و خشک باشه. باعث میشه دانشجوها از اول قضاوت رو کنار بذارن و فکر کنن هیچ وقت از همبستگی نمیشه به هیچ علتی رسید. در حالی که لزوماً اینطور نیست! بعضی وقتا، همبستگی می‌تونه یه نشونه (نه دلیل قطعی) باشه که شاید یه ارتباط علّی هم وجود داشته باشه، فقط باید با تحقیق و آزمایشات بیشتر بفهمیم واقعاً اینطوریه یا نه.
آخرش هم نویسنده‌های این مقاله به اساتید روانشناسی یه پیام می‌دن: آقایون و خانم‌ها! لازم نیست فقط همین یه جمله رو تکرار کنیم. بهتره روش‌های آموزشی جدید امتحان کنیم، به دانشجوها توضیح بدیم این موضوع چقدر ظریف و مهمه و کمکشون کنیم فرق این دو نوع اشتباه فکری رو هم بفهمن!
خلاصه: هر همبستگی‌ای علت و معلول نیست، ولی بعضی وقتا شاید یه نشونه اولیه بده. پس برچسب نهایی نزنیم و همیشه دنبال جزئیات و اطلاعات بیشتر باشیم!
منبع: +
