خب یه خبر عجیب و جالب دارم که میخوام باهاتون درمیون بذارم: همون واکسن‌های mRNA برای کرونا (مثلاً فایزر و مدرنا) که جون میلیون‌ها آدم رو تو دوران کرونا نجات دادن، شاید بتونن سیستم ایمنی‌مون رو جوری فعال کنن که بره سراغ سلول‌های سرطانی و اونا رو نابود کنه! خیلی عجیب شد نه؟ بیاین همه چیز رو کامل و بدون کلیشه مرور کنیم.
یه تیم تحقیقاتی به رهبری دکتر الیاس سایور (یک پزشک متخصص سرطان کودکان) از سال ۲۰۱۶ روی واکسن‌های mRNA برای بیماران با تومور مغزی کار می‌کردن. تو تحقیقاتشون فهمیدن این نوع واکسن‌ها می‌تونن سیستم ایمنی بدن رو طوری تربیت کنن که سلول‌های سرطانی رو بکشه، حتی وقتی mRNA اصلاً درباره سرطان نیست!
حالا mRNA چیه؟ یه جور مولکول پیام‌رسانه که دستور ساخت یه پروتئین خاص رو به سلول‌ها میده. تو واکسن کرونا، mRNA باعث میشه بدن ما یه تیکه از ویروس رو بسازه و سیستم ایمنی باهاش آشنا بشه و دفاعی یاد بگیره.
بر اساس همین ایده، محقق‌ها حدس زدن که احتمالا واکسن‌های کرونا هم می‌تونن تاثیر مشابهی روی سلول‌های سرطانی داشته باشن. برای آزمایش این فرضیه، رفتن سراغ داده‌های بیش از ۱۰۰۰ بیمار سرطانی (سرطان ریه و ملانوم، یا همون سرطان پوست) که با روش ایمونوتراپی تحت درمان بودن.
حالا یه توضیحم راجع به ایمونوتراپی: این درمان یعنی به بدن کمک میکنن که خودش بتونه با سرطان بجنگه. یکی از روش‌هاش «ایمیون چک‌پوینت اینهیبیتور» هست. این ادویه درمان‌هایی‌ان که میرن سراغ یه پروتئین خاص که سلول سرطانی تولید میکنه تا سلول‌های ایمنی رو خاموش کنه و نمیذارن اون اتفاق بیفته، یعنی بدن دوباره می‌تونه بره سراغ کشتن سلول‌های سرطانی.
حالا نکته کلیدی اینه: اونایی که واکسن فایزر یا مدرنا رو تو بازه‌ی ۱۰۰ روز اول شروع ایمونوتراپی زده بودن، دو برابر بیشتر احتمال زنده موندن تا ۳ سال رو داشتن نسبت به اونایی که واکسن نزده بودن! تو یه گروه از بیمارا که معمولاً ایمونوتراپی براشون خوب جواب نمی‌ده (اینها رو بهشون میگن “تومور سرد” — یعنی توموری که بدن نمی‌تونه درست تشخیصش بده و بجنگه)، آمار حتی ۵ برابر بیشتر بود.
تحقیق میگه این اثر مستقل از شدت بیماری و بیماری‌های همراه هم بوده؛ یعنی انگار واقعاً یه تاثیر مثبت جدی هست.
برای بررسی بیشتر، دانشمندها با مدل حیوانی (مثلاً با موش‌ها) کار کردن. فهمیدن وقتی واکسن کرونا رو به حیوان میدن، مثل زنگ خطر عمل میکنه و سیستم ایمنی رو بیدار میکنه که دنبال سلول‌های سرطانی هم بگرده و اونا رو از پا دربیاره. وقتی ایمونوتراپی و واکسن با هم ترکیب میشن، قدرت سیستم ایمنی به مراتب بیشتر میشه و بهتر می‌تونه با سرطان مقابله کنه.
حالا چرا این موضوع مهمه؟ ببینید درمان‌های ایمونوتراپی تو ده سال گذشته واقعاً انقلابی بودن و خیلی از مریض‌هایی که یه زمانی امیدی بهشون نبود، الان درمان میشن. ولی با این حال یه عده‌ای هستن که تومورشون “سرده” و عملاً بدنشون نمی‌تونه تومور رو بشناسه و واکنشی نشون بده. حالا امید اینه که واکسن کرونا بتونه جرقه‌ای باشه تا سیستم ایمنی همون تومورهای سرد رو هم “داغ” کنه و بدن شروع کنه به حمله.
اگر این روش تو کارآزمایی بالینی (یعنی آزمایشی که با خود بیماران واقعی انجام میشه) جواب بده، شاید همه‌گیر و ارزان بشه و میلیون‌ها نفر بتونن ازش نفع ببرن. خصوصاً چون واکسن کرونا همه جا پیدا میشه و تقریبا رایگانه و برایش نیازی نیست که مثل واکسن درمانی سرطان (که باید واسه هر نفر جدا ساخته بشه) هزینه و زمان عجیب و غریب بذاریم.
حالا کلاً برای درمان سرطان دو نوع واکسن هست: یکی، واکسن‌های عادی عفونتی هستن که صرفاً برای پیشگیری هستن. یکی هم واکسن‌های درمانی سرطانن که وقتی کسی سرطان گرفته کمک میکنن سیستم ایمنی فعال بشه و با تومور بجنگه. دانشمندها دارن روی واکسن‌های mRNA اختصاصی کار میکنن که شخصی‌سازی شده‌ان؛ یعنی نمونه تومور رو میگیرن و با هوش مصنوعی (یا به انگلیسی: machine learning — یعنی الگوریتم‌هایی که از داده‌ها الگو یاد میگیرن) بررسی میکنن که بهترین هدف برای واکسن چی باشه. ولی این روش خیلی گرون و پیچیده‌ست.
پس نکته مهم این مطالعات اینه که: شاید همین واکسن mRNA کرونا که همه جا در دسترسمون هست، “یه راه ساده، ارزون و سریع” باشه برای بهتر کردن موفقیت ایمونوتراپی در بیماران سرطانی.
قراره به زودی کارآزمایی بالینی بزرگی برای بیماران سرطان ریه در آمریکا راه بیفته؛ تو این طرح، بعضی بیمارا علاوه بر ایمونوتراپی، واکسن کرونا هم می‌زنن و یه عده فقط ایمونوتراپی میگیرن و بعد اثرها رو مقایسه میکنن.
اگه این ایده جواب بده، شاید مجبور شن حتی واکسن کرونا رو بذارن جزء روتین درمانی برای مریض‌های سرطانی که ایمونوتراپی میگیرن! خلاصه: این یه نمونه از همون تکنولوژی‌هایی‌ست که برای بحران جهانی (یعنی کرونا) ساخته شد، ولی الان شاید یه سلاح خیلی جدی تو جنگ با سرطان هم بشه.
در نهایت امید داریم خیلی از اونایی هم که الان ایمونوتراپی براشون جواب نمی‌ده، به کمک این روش امید تازه‌ای پیدا کنن. به نظر میاد این تازه شروع یه دوران جدیده؛ عصری که از طریق خلاقیت و استفاده از همون ابزارهای همیشگی، کلی آدم رو از مرگ نجات بدیم!
منبع: +
