دوست داری بدونی خلاقیت واقعاً چیه و چرا باید براش اهمیت قائل بشیم؟ خب باید بگم که یه نکته خیلی باحالی وجود داره: خلاقیت نه‌تنها فقط مخصوص هنرمندا یا نویسنده‌ها نیست، بلکه یه جورایی حق همه آدماست! تازگیا هم کلی حرف از این میشه که حتی تو ‘اعلامیه جهانی حقوق بشر’ (همون UDHR معروف که تو خیلی کشورها بعد جنگ جهانی دوم اومد و حقوق پایه آدما رو مشخص کرده) به موضوع خلاقیت اشاره شده. عجیبه نه؟!
حالا چطور به هوش مصنوعی‌ها ربط پیدا می‌کنه؟ بگذار برات توضیح بدم…
هوش مصنوعی خلاق چیه؟
تو این مقاله اومده سراغ ‘Computational Creativity’ (که خلاصه‌ش CC میشه). این یعنی اون سیستم‌ها و برنامه‌هایی که خودشون می‌تونن یه جورایی خلاق باشن و چیز جدید تولید کنن – مثلاً یه آهنگ بسازن یا یه نقاشی بکشن، بدون اینکه دقیقاً برنامه‌نویس براشون خط به خط توضیح داده باشه. یه جور هوش مصنوعی مولد هم هستن (مثلاً مثل ChatGPT یا DALL-E که می‌شناسی — یعنی همون‌هایی که می‌تونن خودشون متن یا تصویر درست کنن!).
خلاقیت؛ حق مسلم انسانی
تو اعلامیه جهانی حقوق بشر، خلاقیت به عنوان بخشی از زندگی هر انسان مطرح شده و تازه از حقایق نسل چهارم حقوق بشر محسوب میشه. حالا شاید بپرسی “حقوق بشر نسل چهارم؟” یعنی چی؟ خب، کلیت داستان از این قراره: حقوق بشر براساس زمان به نسل‌های مختلف تقسیم کردن؛ اولش حق زندگی و آزادی بود، بعد حقوق اجتماعی و رفاهی، بعدش هم حق مشارکت سیاسی، و حالا نسل چهارم که بیشتر سر تکنولوژی و اطلاعات می‌چرخه، مثل همین حق خلاقیت.
اینجا نویسنده‌ها گفتن طبق برخی بندهای این اعلامیه – مثلاً ۵ تا از ۳۰ تا ماده‌شو بررسی کردن – خلاقیت فقط یه استعداد شخصی نیست، بلکه باید بهش به عنوان یه حق نگاه کنیم؛ هم برای آدم‌ها و هم برای ماشینی که داریم می‌سازیم (مثلاً هوش مصنوعی‌ها!). جالبه نه؟ یعنی تعامل ما با این سیستم‌های هوشمند خلاق هم بخشی از حقوق بشر آینده حساب میشه.
طرح و طراحی برای خلاقیت
توی این مقاله اومدن نگاه کردن که طراحای سیستم‌های خلاق کامپیوتری (سیستم‌هایی که مهندس‌ها یا متخصص‌های AI می‌سازن تا هوشمندانه چیز جدید بسازن)، باید به چی توجه کنن تا حقوق بشر رو رعایت کنن. برای اینکه اینو دقیق‌تر بفهمیم، اومدن پنج مورد از اعلامیه جهانی حقوق بشر رو برداشتن و دیدن هر کدوم چه معنی‌ای برای هوش مصنوعی‌های خلاق داره. مثلاً:
- حق آزادی بیان و ابراز عقیده: یعنی هم انسان‌ها و هم سیستم‌ها بتونن راحت ایده‌هاشونو بیان کنن (البته با درنظر گرفتن امنیت و اخلاق).
- حق مشارکت: یعنی همه باید بتونن تو تولید و لذت بردن از هنر و علم نقش داشته باشن – حالا چه انسان باشن چه ماشین!
هر ماده رو با مثال توضیح دادن و در آخر برای هرکدوم راهکارهایی دادن تا سیستم‌های CC وقتی ساخته میشن، این حقوق رو زیر پا نذارن.
نتیجه و حرف آخر
در کل چیزی که از این تحقیق در اومده اینه که اگر قرار باشه هوش مصنوعی و سیستم‌های کامپیوتری روزبه‌روز نقش بیشتری تو خلق آثار خلاقانه داشته باشن، باید از زاویه حقوق بشری هم بهش نگاه کنیم. یعنی همونطور که خلاقیت حق مسلم هر انسانه، سیستم‌هایی که برای کمک به ما ساخته میشن هم باید این حق رو محترم بشمرن. پس دفعه بعدی که با یه سیستم هوش مصنوعی صحبت می‌کنی یا باهاش چیزی می‌سازی، بدون که این کار یه پایه حقوقی و انسانی هم داره!
اگه دوست داشتی عمیق‌تر بخونی اسم مقاله اینه: “Creativity as a Human Right: Design Considerations for Computational Creativity Systems” منتشر شده تو arXiv. خلاصه باحال بود، نه؟ 😂
منبع: +
