ماجرای عجیب و باحال DART، یا همون پروژه «آزمایش تغییر مسیر سیارک دوگانه»، شبیه یه فیلم علمی‌تخیلی بود! بذارین همه‌چیز رو ردیف براتون تعریف کنم:
کل ماجرای DART از اینجا شروع شد که…
۲۶ سپتامبر ۲۰۲۲ ساعت ۷:۱۴ عصر به وقت شرق آمریکا، ناسا یه سفینه کوچیک رو برداشت و با سرعت باورنکردنی کوبید تو کله‌ی یه سیارک کوچولو به اسم دیمورفوس. حالا دیمورفوس خودش قمر سیارک بزرگ‌تری به اسم دیدیموس بود که باهم یه جفت کنار هم تو فضا می‌چرخیدن. کل این عملیات حدود ۱۱ میلیون کیلومتر با زمین فاصله داشت. تیم ناسا و آزمایشگاه فیزیک کاربردی دانشگاه جانز هاپکینز پشت این حرکت بودن.
حالا هدف چی بود؟ خیلی ساده: می‌خواستن ببینن اگه یه شیء بزرگ و سریع (یعنی «ایمپکتور»، همون کوبنده فضایی) رو بکوبیم به یه سیارک، می‌تونیم مسیر حرکتش رو عوض کنیم و جلوِ برخوردش با زمین رو بگیریم یا نه.
یادش بخیر، این ایده قدیمی‌تر از اونه که فکرشو بکنین!
سال ۱۹۶۸، یه عده دانشجوی MIT (همون مؤسسه فناوری ماساچوست که خیلی خفن و معروفه) برای اولین بار اومدن همچین ایده‌ای رو توی یه پروژه فکری مطرح کردن که با موشک ناسا، سیارک منحرف کنیم. ولی تا دهه ۸۰ خیلی جدی گرفته نشد، تا اینکه آقای لوئیس آلوارز زمین‌شناس و تیمش نشون دادن تو خاک زمین یه لایه ایریدیوم وجود داره (ایریدیوم فلزیه که تو زمین نادره اما سیارک‌ها زیاد دارنش) که برمی‌گرده به آخر دوران کرتاسه، همون موقعی که دایناسورها منقرض شدن. بعدشم سال ۱۹۹۲ دانشمندا دنبال گودال «چیکشلوب» (با قطر حدود ۲۰۰ کیلومتر) کنار شبه‌جزیره یوکاتان مکزیک گشتن و بالاخره مدرک معتبرش رو پیدا کردن که واقعاً یه سیارک عظیم زمینُ ترکونده بوده!
ولی چرا اینقدر نگران سیارک‌ها شدیم؟
تو دهه ۸۰ و ۹۰، با پیشرفت تلسکوپ‌ها کلی سیارک خطرناک رو کشف کردن، خیلی موقع‌ها تازه بعد از اینکه از خفن‌ترین فاصله ممکن از کنار زمین رد شدن! همین‌جا بود که ایده‌های دفاع از زمین رو جدی‌تر دنبال کردن: مثلاً باید سیارک رو با انفجار هسته‌ای منفجر کنیم؟ یا مثلا با لیزر بهش بتابونیم؟ یا با بخار داغ هُلش بدیم کنار؟ یا همون «روش ضربه‌زننده جنبشی»، یعنی یه چیزی با سرعت و قدرت بکوبیم توش. (جالب شد! اینم یه اصطلاح: kinetic impactor میشه همینی که یه شیء سریع مثل گلوله، میره می‌خوره به هدف تا مسیرش رو منحرف کنه.)
ماجرای چلیابینسک و زنگ خطر واقعی
سال ۲۰۱۳ یه شهاب‌سنگ به اندازه تریلی، بی‌خبر از همه ما تو آسمون چلیابینسک روسیه ترکید و با انرژی‌ای معادل ۳۰ برابر بمب اتم هیروشیما، شیشه ۷۰۰۰ تا ساختمان رو شکست و ۱۶۰۰ نفر رو زخمی کرد! کسی حتی نفهمیده بود همچین چیزی داره نزدیک میشه. همین ماجرا یه هشدار دهن‌پرکن به همه داد که آقا موضوع جدیه!
DART چطور ساخته شد و چی کار کرد؟
بعد از تحقیق و بررسی‌های زیاد، ناسا تو ۲۰۱۷ بودجه اختصاص داد که یه سفینه فقط واسه تست همین روش kinetic impactor بسازه. دیمورفوس و دیدیموس چون نسبتاً نزدیکن و خطر جدی هم برای زمین ندارن، بهترین نمونه آزمایش بودن. سفینه DART تقریباً ۱٫۹ متر طول و ۵۸۰ کیلو وزن داشت – یعنی سنگین و کوچولو در عین حال. اصلا هدفش فقط این بود که یارو رو بفرستن بکوبه به دیمورفوس!
DART تو نوامبر ۲۰۲۱ پرتاب شد و بعد تقریباً یک سال سفر، بالاخره ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۲ خودشُ با سرعت وحشتناک کوبید تو قلب سنگی دیمورفوس – فقط یه ذره از مرکز هدف دور زد اما عالی بود! جالب‌تر اینکه یه دوربین میناتوری هم چند روز زودتر جدا شد و تونست به خوبی ویدیوی اتفاقات بعدش رو ثبت کنه.
نتیجه چی شد؟
اول از همه مدار دیمورفوس ۳۲ دقیقه کوتاه‌تر شد! یعنی ناسا حساب کرده بود اگه فقط ۷۳ ثانیه مدارش تغییر کنه پروژه موفقه، ولی ببین چی شد! تازه، تلسکوپ هابل نشون داد یه عالمه تکه‌سنگ و کوفه بعد برخورد تو فضای اطراف پخش شد.
نگرانی‌ها و کشفیات جدید بعد برخورد
تحقیق‌ها داره نشون میده برخورد DART یه تبعات عجیبی داشته: ممکنه بعضی از این سنگ‌ها بعد ۳۰ سال بیان بخورن به زمین و حتی یه بارش شهابی ساخت بشر به وجود بیاد! یا تعدادی سنگ برن سمت مریخ. جالب اینه دانشمندها فهمیدن این تکه‌سنگ‌ها همونجوری که فکر می‌کردن رفتار نمی‌کنن؛ سریع‌تر میرن و حتی انگار تو فضا با همدیگه یه جورایی هماهنگ حرکت می‌کنن، که نشون میده فیزیک این داستان رو هنوز کامل نفهمیدیم.
خلاصه دقت و ظرافت زیادی باید داشته باشیم؛ یکی از دانشمندهای پروژه به اسم جسیکا سانشاین گفت: «انگار داریم بیلیارد فضایی بازی می‌کنیم! اگه تمام عوامل رو نشناسیم، ممکنه توپ‌مون (یعنی همون سیارک!) بره تو جیب اشتباهی!»
DART اولین و فعلاً تنها پروژه دفاع سیاره‌ایه که روی سیارک واقعی تست شده. البته چین گفته تا ۲۰۲۷ می‌خواد مشابه DART بزنه به یه سیارک ۳۰ متری (اسمش ۲۰۱۵ XF261). پس دور نیست که رقابت خلاصه تبدیل بشه به کی می‌تونه بهتر با سیارک‌ها مشت‌زنی کنه!
راستی، این فاز دفاع سیاره‌ای یعنی تکنولوژی برای نجات کل زمین از فاجعه‌ای که آخرین بار دایناسورها رو از بین برد! کی فکرشو می‌کرد واقعا؟
منبع: +
