بذارین یه داستان خیلی باحال از دنیای فضارو براتون تعریف کنم! تازگیا یه گروه از ستاره‌شناس‌ها موفق شدن یکی از اون کهکشان‌های عجیب و غریب رو کشف کنن که بهشون می‌گن ULIRG یا Ultra-Luminous Infrared Galaxy. یعنی کهکشانی که نور مادون قرمزش اون‌قدر زیاده که اصلاً با بقیه فرق داره! جالبه بدونین روشنایی اینا بیشتر از هزار میلیارد (یعنی یه تریلیون!) برابر خورشید خودمونه و هر سال چیزی حدود هزار جرم خورشیدی ستاره جدید توشون ساخته می‌شه. واقعاً عجیبه!
موضوع باحال‌تر اینه که این ULIRG جدید رو، وسط رصد یه کوازار معروف به اسم Cloverleaf (به معنای شبدر چهاربرگ) پیدا کردن. حالا کوازار چیه؟ — کوازارها هسته‌های خیلی روشن و فعال بعضی کهکشان‌ها هستن که انرژی وحشتناکی پخش می‌کنن، جوری که حتی از میلیارد‌ها سال نوری اون‌ورتر هم دیده می‌شن! این Cloverleaf رو اولین بار توی ۱۹۸۴ کشف کردن و تقریباً ۱۱ میلیارد سال نوری از ما دوره.
حالا این ULIRG جدید دقیقاً پشت همین کوازار قایم شده بود و تا حالا هیچ تلسکوپ نوری نمی‌تونست پیداش کنه چون نور کوازار پوشوندتش. تیمی به رهبری ناتسوکی هایاستو با استفاده از تلسکوپ رادیویی ALMA کل ماجرا رو بررسی کردن و ناگهان یه کهکشانی دیدن که انگار توی تاریکی مخفی شده! جالبه که این کهکشان اصلاً توی طول‌موج مرئی (یعنی اون چیزی که با چشم‌مون می‌بینیم) دیده نمی‌شه و بهش می‌گن “optically dark galaxy” — یعنی کهکشانی کاملاً تاریک یا به اصطلاح خیلی بی‌سروصدا توی نورهای عادی!
این ULIRG حدوداً شش آرک‌ثانیه با کوازار فاصله زاویه‌ای داره (آرک‌ثانیه یه واحد اندازه‌گیری خیلی کوچیک زاویه‌ای توی ستاره‌شناسیه) و با ردشیفت ۳.۳۹ قرار داره که نشون می‌ده مال دنیای خیلی اولیه‌ست. جرم مولکولی این هیولا رو جایی بین ۴۰ تا ۲۳۰ میلیارد برابر خورشید تخمین زدن! تازه، یه سیاهچاله وسطش نشسته که تقریباً صد میلیون برابر خورشید جرم داره! سیاهچاله‌ها همون اجرام به شدت سنگین هستن که حتی نور هم نمی‌تونه از دستشون فرار کنه.
حالا بریم سراغ اعداد باحال‌ترش! این ULIRG توی موج X اصلاً عدد باحال و عجیبی از انرژی منتشر می‌کنه: حدود ۴۰۰ تریدسیلیون ارگ بر ثانیه (عددش اون‌قدر بزرگه که حتی تلفظش سخته!) و حدود ۲.۸ تریلیون برابر خورشید هم در موج فروسرخ انرژی ساطع می‌کنه! اما با همه این درخشندگی، چون دورش حسابی با گاز و گرد و غبار پوشیده شده، اصلاً توی نور مرئی دیده نمی‌شه.
یه نکته جالب اینه که توی تجزیه و تحلیل‌ها دیدن گازهای مولکولی این کهکشان هنوز به حالت پایدار نرسیدن، یعنی هنوز اندر خم یه ازدواج یا ادغام کلی گاز و ماده‌ست! شبیه اینه که دو تا بچه بزرگ و شیطون دارن ادغام می‌شن و هنوز همه چیز آروم و مرتب نشده.
حالا چرا این ULIRGها مهم هستن؟ چون ستاره‌شناس‌ها فکر می‌کنن این جور کهکشان‌ها مراحل اولیه رشد کهکشان‌های بزرگ و پرجرم رو نشون می‌دن. یعنی این ULIRG شاید پیش‌درآمد یه مرحله باشه که بعدش یه کهکشان گرد و خاکی و داغ ساخته می‌شه و بعد کم‌کم تبدیل می‌شه به کهکشان فعال (بهش می‌گن AGN یا Active Galactic Nucleus — یعنی هسته فوق‌فعال کهکشان) و در نهایت شاید یه کهکشان بیضوی مثل اونایی که این دور و برا زیاد می‌بینیم!
خلاصه، دانشمندها می‌گن برای اینکه دقیق‌تر بفهمیم این کهکشان تو چه مرحله‌ایه، باید کلی بررسی با کیفیت بالا روی گازهاش انجام بدیم. باید بدونیم این گازها چطور حرکت می‌کنن، چقدر غلیظ و از چه جنسی هستن تا بفهمیم مرحله رشدش چیه. یکی از سوال‌هاشون اینه که آیا الان تو فاز ادغام عظیمه یا داره وارد مرحله جدید و بالغ خودش می‌شه.
در مجموع، فقط وقتی بتونیم وضعیت دقیق گازهای مولکولی این کهکشان تیره رو دربیاریم، می‌تونیم متوجه شیم داره ستاره‌سازی شدید می‌کنه، خودش کوازار می‌شه یا همون گردوخاکی‌های داغ و عجیب آینده خواهد بود… فعلاً باید منتظر مشاهدات و تحقیقات جدید باشیم تا این معمای فضایی کامل‌تر بشه!
منبع: +
