اگه تا حالا سراغ بستنی رژیمی، نوشابه بدون قند یا خوراکی‌های کم‌کربوهیدرات رفته باشی، احتمالاً اسم اریتریتول (Erythritol) به گوشت خورده. اریتریتول یه جور شیریت‌کننده بدون کالریه که معمولاً تو محصولات شیرین بدون شکر یا با کربوهیدرات کم پیداش میشه. حتی تو بعضی میوه‌ها مثل انگور هم مقدار کمی به طور طبیعی وجود داره و بدنمون هم خودش کم‌کم تولیدش می‌کنه. اما اون اریتریتولی که تو بازار هست، معمولاً از ذرت تخمیرشده درست میشه.
حالا چرا همه عاشقشن؟ چون تقریباً شیرینیش در حد شکره اما کالری نداره و قند خون رو هم تقریباً تکون نمیده. واسه کسایی که دیابت دارن یا می‌خوان وزن کم کنن، اریتریتول تبدیل شده به سوگلی دنیای خوراکی! اما راستش الان سوال‌هایی درباره بی‌خطر بودنش پیش اومده.
اخیراً یه تیم دانشمند یه آزمایش جدید انجام دادن و نتایجش یه خورده بحث‌برانگیز شد: اونا اومدن سلول‌های دیواره رگ‌های مغز انسان رو (که بهشون endothelial cells میگن و وظیفه‌شون محافظت از خون‌رسانی به مغزه) تو لابراتوار پرورش دادن و سه ساعت بهشون اریتریتول دادن، تقریباً اندازه چیزی که توی یه ظرف بزرگ بستنی رژیمی پیدا میشه (حدود ۳۰ گرم!).
نتیجه چی شد؟ این سلول‌ها نشون دادن که استرس اکسیداتیو براشون پیش اومده بود. یعنی چی؟ یعنی شروع کردن به ساختن خیلی بیشتر از حالت عادی رادیکال آزاد (free radicals). این رادیکال‌های آزاد، مولکولای عجیب و غریبی هستن که می‌تونن به سلول‌ها آسیب بزنن و باعث پیری زودرس یا حتی بیماری بشن.
علاوه بر این، سطح نیتریک اکساید (Nitric Oxide) سلول‌ها کم شد؛ این ترکیب کمک می‌کنه رگ‌های خونی باز بشن و خون راحت‌تر رفت‌وآمد کنه. اما همزمان سطح endothelin-1 که برعکسش عمل می‌کنه و رگ‌ها رو تنگ می‌کنه، بالا رفت!
یه نکته دیگه: اومدن بررسی کردن وقتی به این سلول‌ها آنزیمی به اسم ترومبین (thrombin) می‌رسه (که تو تشکیل لخته خون نقش داره)، چقدر از یه پروتئین به اسم t-PA آزاد میشه. این پروتئین باعث حل شدن لخته خون میشه. هرچی سطح t-PA پایین‌تر باشه، احتمال بسته شدن رگ‌ها تو بدن بیشتر میشه. سلول‌هایی که با اریتریتول در تماس بودن، کمتر t-PA آزاد کردن. یعنی شاید اریتریتول روی پایین آوردن توانایی بدن برای مبارزه با لخته خون اثر داره.
اینا یعنی چی؟ یعنی احتمالاً (فعلاً با توجه به مطالعات آزمایشگاهی) اریتریتول در معرض بالا بودن، ممکنه ریسک لخته شدن خون و سکته مغزی رو زیاد کنه. حواست باشه، این نتایج از آزمایش رو سلولای جداشده در محیط کنترل‌شده گرفته شده و نه رو بدن کامل انسان. برای همین خیلی از دانشمندا (مثل پروفسور د سوزا و دکتر امی ریچِلت که تو این حوزه کار می‌کنن) تاکید کردن که ما هنوز دقیق نمی‌دونیم توی زندگی واقعی اثرش چقدره.
جالبه بدونی تحقیقات قبلی هم یه خورده مشکوک بودن. مثلاً تو سال ۲۰۲۳ یه پژوهش پر سر و صدا نشون داده بود که افرادی که سطح اریتریتول خونشون بالاتره، بیشتر در معرض لخته شدن خون، سکته مغزی و حمله قلبی قرار می‌گیرن. حتی سازمان بهداشت جهانی (WHO یعنی سازمان جهانی بهداشت) هم همون سال اعلام کرد که استفاده بلندمدت از شیرین‌کننده‌های بدون قند (non-sugar sweeteners، یعنی همه شیرین‌کننده‌هایی مثل اریتریتول که شکر طبیعی نیستن) نه تنها کمکی به کاهش وزن نمی‌کنه، بلکه ممکنه ریسک بیماری قلبی و دیابت نوع ۲ رو هم زیاد کنه. ولی خود اون گزارش‌ها هم گفته بودن که اطلاعات کافی نیست و باید بیشتر تحقیق شه.
در کل دانشمندها میگن هنوز زوده که حکم قطعی بدیم اریتریتول بده یا خوبه. برخی میگن اگر مشکلی در زمینه قلب و رگ‌های خونی داری یا سابقه خانوادگی داری، بهتره مصرفت رو معقول نگه داری تا تحقیقات بیشتر مشخص کنه اوضاع از چه قراره.
یه نکته مهم دیگه هم اینه که سازمان‌هایی مثل FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا که مسئول نظارت و مجوز دادن به محصولات خوراکی و دارویی تو آمریکاست)، فعلاً اریتریتول رو «به طور کلی بی‌خطر» اعلام کردن. اما همون‌طور که خود پژوهشگرا گفتن، شاید مصرف زیاد و طولانی مدتش تو بعضیا، مخصوصاً آدمایی که زمینه بیماری قلبی دارن، مشکلاتی درست کنه.
در نهایت، اگه عاشق محصولات بدون قند و رژیمی هستی و تقریباً روزی کلی اریتریتول می‌خوری، بد نیست هر از گاهی نگاهی به میزان مصرفت بندازی. هنوز دوز مطمئن مشخص نشده، ولی همیشه پیشگیری بهتر از درمانه! ضمناً این مقاله اطلاعاتیه و جای مشورت پزشکی تخصصی رو نمی‌گیره، اگه نگرانی داری یا سوال داشتی بهتره با یه دکتر حرف بزنی.
خلاصه داستان: اریتریتول شیرین و کم کالریه، ولی فعلاً باید یکم با احتیاط بیشتری باهاش رفیق باشی تا ببینیم تحقیقات آینده چی میگه!
منبع: +
