خب اگه تا حالا از خودت پرسیدی پاییز واقعاً کی شروع میشه، بدون تو تنها نیستی! بعضیا مثلاً هواشناس‌ها (کسایی که کارشون پیش‌بینی و بررسی آب‌وهواست) میگن پاییز از اول سپتامبر شروع میشه. اما دوستای نجوم‌بازمون یه جواب دیگه دارن: اونا میگن فصل‌ها با اتفاقاتی به اسم سولستیس (یعنی انقلاب خورشیدی، وقتی روز یا شب بیشترین طول رو داره) و ایکویناکس (یعنی اعتدالین، زمانی که شب و روز تقریباً برابرن) جابه‌جا میشن. اینا نقاط مهمی تو چرخش زمین به دور خورشیدن و باعث میشن نور خورشید چطور و چقدر به زمین بتابه.
اما امسال، اعتدال پاییزی (همون autumn equinox، یعنی لحظه‌ای که شب و روز تقریباً یکی میشه و فصل عوض میشه) دقیقاً ساعت ۲:۱۹ بعد از ظهر دوشنبه، ۲۲ سپتامبر به وقت شرق آمریکا یا همون ۱۸:۱۹ به وقت جهانی اتفاق می‌افته. توی این روز، تقریباً کل زمین روز و شبش برابر میشه. شمال خط استوا، تابستون بوده و روزهاش بلندتر، برای همین بعد از این ایکویناکس، پاییز رسماً شروع میشه! اون طرف خط استوا (یعنی نیمکره جنوبی) دقیقاً برعکسه: زمستون بوده، شبا طولانی‌تر بودن و بعد ایکویناکس دیگه بهار میاد.
واقعاً چرا این اتفاق میفته؟ چون تو این لحظه خاص ایکویناکس، خورشید درست وسط آسمون و دقیقاً بالای خط استوا قرار می‌گیره، یعنی زمین نه به سمت خورشید خم شده و نه ازش دور شده؛ با همین جریان، میزان روشنایی و تاریکی برای همه تقریباً یکی میشه. اما خب “تقریباً” چون یه نکته جالب علمی هست: نور خورشید همیشه مستقیم نمیاد بلکه می‌تونه خم بشه (بهش میگن شکست نور)، برای همین خورشید حتی وقتی غروب کرده، هنوزم کمی بالای افق به نظر می‌رسه! این پدیده تو مناطق شمالی و جنوبی محسوس‌تره و باعث میشه روز ایکویناکس واقعاً چند دقیقه بیشتر از ۱۲ ساعت طول بکشه. مثلاً روی خط استوا حدود ۱۲ ساعت و ۶ دقیقه روز داریم، در عرض ۳۰ درجه (مثلاً بخشایی از ایران) حدود ۱۲ ساعت و ۸ دقیقه و هرچی بالاتر بریم حتی تا ۱۲ ساعت و ۱۶ دقیقه هم می‌کشه!
اگه هم دوست داری ایکویناکس رو با چشمای خودت ببینی، یه راهش هست: کافیه غروب روز ۲۲ سپتامبر بری بیرون و غروب آفتاب رو تماشا کنی. دقیقاً تو این روز، خورشید بره پایین از خط غربی افق، یعنی دقیقاً از غرب غروب می‌کنه؛ این از اون چیزاییه که فقط تو ایکویناکس مارچ و سپتامبر می‌بینی.
جالبه بدونی قدیمیا هم خیلی هوش داشتن و چنین روزهایی رو متوجه شده بودن. مثلاً تو چیچن ایتزا مکزیک، اگه ایکویناکس سر بزنی ۷ تا سایه مثل مار روی پلکان معبد کُکولکان حرکت می‌کنن! یا تو آنگکور وات کامبوج، نور طلوع خورشید جوری می‌تابه که سایه‌اش دقیقاً با ورودی مسیر اصلی معبد هماهنگ میشه. اینا نشون میده مردم باستان هم چقدر از این اتفاقات طبیعی باخبر و ذوق داشتن!
پاییز بعد از ایکویناکس تا انقلاب زمستونی (winter solstice) ادامه داره؛ اینم همون روزیه که کوتاه‌ترین روز سال تو نیمکره شمالی اتفاق می‌افته (۲۱ دسامبر). بعدش کم‌کم روزها بلند و بلندتر میشن تا اینکه دوباره با ایکویناکس بعدی، بهار از راه می‌رسه؛ دفعه بعدیش هم ۲۰ مارس ۲۰۲۶ هست.
راستی، اگه این موضوع برات جالب بود، یه عالمه داستان باحال دیگه هم درباره ایکویناکس‌ها هست: مثلاً یه کسوفِ خاص تو سپتامبر میاد که فقط پنگوئن‌ها تو قطب جنوبی قشنگ می‌بیننش! یا اینکه تو فصل ایکویناکس، شفق‌های قطبی یا همون “نورهای شمالی” ممکنه قوی‌تر باشن و نمای خشنگ‌تری داشته باشن. در کل، هر کدوم از این نقطه‌ها و وضعیت‌های خاص نشون می‌دن زمینمون چقدر پیچیده و دوست‌داشتنیه و تغییر فصل‌ها هم یه جور جشن طبیعته!
منبع: +
