داستان اینه که یه کشف بامزه و عجیب تو سواحل جنوب آفریقای جنوبی اتفاق افتاده: دانشمندها یه فسیل پیدا کردن که تا حالا تو هیچ جای دنیا مثالش دیده نشده بود. چی بوده؟ رد خطی روی شنهای قدیمی که نشون میده یه موجود پشمالو، که تو فارسی بهش دمکوتاه یا صخرهخرگوش میگن و اون طرف بهش میگن dassie یا rock hyrax، ۱۲۶ هزار سال پیش باسنشو کشیده رو زمین!
حالا این hyraxها یه مدل جونورن که خیلی بامزن: بدنشون تپله و پاهاشون کوتاهه و اصلاً دم ندارن. بیشتر وقتشون رو لم دادن رو صخرهها و آفتاب گرفتن. نکته جالب اینه که این جونورا نزدیکترین اقوام زنده فیلها هستن! آره، باور کن. یه نگاه به عکسشون بندازی شاید باورت نشه.
داستان کشف
ماجرا اینطور پیش رفته که پژوهشگرها از “مرکز آفریقایی دیرینشناسی ساحلی” (یعنی یه جایی که فسیلهای ردپای قدیمی رو بررسی میکنن) دارن محیط و زندگی جانداران زمان دوره پلیستوسن رو بررسی میکنن. پلیستوسن یعنی دورهای که حدود ۲.۵ میلیون سال پیش تا ۱۱۷۰۰ سال پیش بوده و کره زمین کلی یخ و عصر یخبندان و این حرفا داشته.
حالا چیزی که اینا پیدا کردن دو تا فسیل بود: یکی رد پای فسیلی همین دمکوتاهها و یکی هم اون خط معروفی که با باسنش کشیده رو شنها! جالب اینجاست که کنارش یه توده کوچیک هم دیده میشه که به احتمال زیاد یه مدفوع قدیمی و سنگشده هست (که اسم علمیش میشه coprolite، یعنی فسیل مدفوع!).
روش تشخیص سن فسیل!
سوال پیش میاد که از کجا فهمیدن این رد ۱۲۶ هزار سالشه؟ اینجا از یه تکنیک باحال به اسم «تحریک نوری لومینسانس» (Optically Stimulated Luminescence) استفاده میکنن. یعنی میان چک میکنن که آخرین بار یه ماده (مثلاً شن یا ماسه) کی نور خورشید بهش خورده، از این طریق سن لایه رو با دقت حساب میکنن.
توضیح فسیل اصلی
اون رد «کشیدهشدن با باسن» حدود ۹۵ سانتیمتر طول و ۱۳ سانتیمتر عرض داشته و توش پنج تا خط موازی دیده میشه. دور تا دورش هم کمی برآمدهست و یه توده کوچیک هم وسطشه. سایز اون توده هم ۱۰ در ۹ سانتیمتر و حدود ۲ سانتیمتر ارتفاع داره. اینطوری دانشمندا مطمئن شدن که کار یه جونور به اسم hyrax بوده نه مثلاً یه پلنگ یا حتی انسان باستانی که شکارشو میکشیده، چون اگر کار اونا بود رد پای خودشون هم باید میموند که اینجا نیست.
آثار دیگه از دمکوتاهها
این hyraxها فقط کارشون باسنکشی و ردپا نیست! ادرار و مدفوعشونم کلی تو طبیعت دیده میشه. مثلا بخاطر اینکه جاشون رو صخرهها انتخاب میکنن و سالها در یه نقطه خاص دستشویی میرن، روی سنگا تجمع ادرار و مدفوعشون باعث یه جرم سفت و سفیدرنگ میشه که بهش hyraceum میگن. این ماده مثل قیر یا صمغ سیاه و سفت میشه و جالبه بدونی که تو پزشکی سنتی ازش برای درمان بیماریهایی مثل صرع (یعنی epilepsi) و حتی مشکلات زنانه استفاده میکردن!
خود این hyraceum حالا یه جور آرشیو طبیعی به حساب میاد. چون لایهلایه با نشونههایی از زندگی گیاهان و آب و هوا و حتی گردهگلهای قدیمی قاطی میشه—راستش یک جور فسیل دنیاست از هرچی زندگی در اون دوره. دانشمندا اعتقاد دارن همینجوری باید براش ارزش قائل بشیم چون یه منبع غیرقابل جایگزینه و تغییرات محیطی میتونه نابودش کنه.
یه نکته علمی و بامزه! اونا حتی برای ادرار فسیلشدهٔ حیوانات هم اسم گذاشتن: “Urolite”. این واژه رو گذاشتن کنار “Coprolite” که همون فسیل مدفوعه. خندهداره بدونی که تو کنفرانسهای دیرینشناسی اصلاً یه شوخی بین دانشجوها هست که تیشرت میپوشن روش نوشته “Coprolite happens”، یعنی «مدفوع سنگشده همیشه هست!» ولی تو آفریقا شاید باید بنویسن “Urolite happens”!
خلاصه، مطالعه همین شواهد جورواجور از ردپا و خط باسن و مدفوع و ادرار دمکوتاهها، باعث شده دید خیلی جدی و متفاوتی به این موجودات بامزه و محیط زندگیشون در هزاران سال پیش پیدا کنیم. دیگه با یه دید دیگه نگاهشون میکنیم!
حالا اگه یه روزی دمکوتاه (یا همون hyrax) دیدی که داره رو صخره لم داده یا یه خط عجیب روی شن انداخته، بدون که جلو چشمات نه فقط یه جونور بانمک قدیمیه، بلکه یه تکه از تاریخ زمین رو داری نگاه میکنی!
منبع: +
