دوست داری بدونی چطور با کمک هوش مصنوعی میشه سر از نوشته‌های عجیب و غریب سنگیِ دوره‌ی رومی‌ها درآورد؟ خب، گوگل دیپ‌مایند اخیراً ابزار جدیدی به اسم «آینئاس» (Aeneas) معرفی کرده که دقیقاً کارش همینه: کمک به تاریخ‌دان‌ها و باستان‌شناس‌ها برای کشف معنی و داستان پشت کتیبه‌های لاتین قدیمی.
آینئاس در واقع یه نرم‌افزار بر پایه هوش مصنوعی پیشرفته‌ست. یعنی از همون فناوری‌هایی استفاده می‌کنه که خودش می‌تونه یاد بگیره و پیشنهاد بده (این بخش یادگیری، توی دنیای هوش مصنوعی بهش میگن deep learning یا همون یادگیری عمیق — یعنی کامپیوتر خودش الگوها رو توی داده‌ها پیدا می‌کنه). قبلاً گوگل پروژه‌ی مشابهی به اسم ایتاکا (Ithaca) داشت که متن‌های یونانی رو رمزگشایی می‌کرد، اما آینئاس رفته سروقت کتیبه‌های لاتین. جذابیش اینه که علاوه بر پر کردن جاهای خالی متن‌ها، می‌تونه زمان و مکان حدودی حک شدن این نوشته‌ها رو هم حدس بزنه!
جریان چطوریه؟ فرض کن یه تصویر اسکن شده از یه تیکه سنگ داری که روش چند تا کلمه‌ی کج و معوج پیدا شده، بعضی جاهاش هم خورده یا گم شده. آینئاس اول اون تصویر و متن ناقص رو می‌گیره، بعد بر اساس دیتابیس خیلی بزرگی که داره (حاوی تقریباً ۱۵۰ هزار نوشته‌ی سنگی کهن، از بریتانیا تا عراق)، سعی می‌کنه بگه این نوشته کی و کجا تولید شده، و از همه باحال‌تر اینکه چی می‌تونسته قبل یا بعدش نوشته باشه.
مثلاً اگه داشته باشیم “…us populusque Romanus”، آینئاس احتمالاً حدس می‌زنه که قبلش “Senat” باید باشه تا تبدیل بشه به جمله معروف “Senatus populusque Romanus” یعنی «سنا و مردم روم».
یه چیز باحال دیگه اینه که آینئاس همه نوشته‌ها رو با هم مقایسه می‌کنه — یعنی نه فقط یه قطعه خاص، بلکه شبیه‌ترین نمونه‌ها رو هم که توی دیتاهاش داره، بهت نشون میده. این یعنی تاریخ‌دان‌ها دیگه لازم نیست کل آرشیوها رو دستی زیر رو کنن بلکه این هوش مصنوعی خودش ایده‌ها و مفروضات اولیه رو پیشنهاد میده. خلاصه، کارش اینه که به دانشمندا سرنخ بده تا تحقیقاتشون رو راحت‌تر جلو ببرن – نه اینکه کل فرایند رو خودکار کنه (ایپیوگرافی یعنی همین شاخه‌ای از علم که دنبال رمزگشایی و تفسیر سنگ‌نوشته‌هاست!).
یانیس آسائل (Yannis Assael)، که توی تیم گوگل دیپ‌مایند کار می‌کنه، گفته هدفشون این نیست که کل کار ایپیوگرافی رو اتومات کنن، بلکه دوست دارن ابزاری بسازن که کمک‌کار تاریخ‌دان‌ها باشه و بشه خیلی راحت توی فرآیند تحقیقات ازش استفاده کرد.
جالب بدونی که برای تست کردن آینئاس، تیم گوگل اومد ۲۳ تا تاریخدان رو جمع کرد و بهشون کتیبه‌هایی داد که قبل‌تر تاریخ دقیقشون معلوم بود. به بعضیاشون اجازه دادن از آینئاس استفاده کنن و به بعضیا نه. نتیجه جالب بود: تو ۹۰ درصد موارد، آینئاس به تاریخ‌دان‌ها ایده‌های جدید برای کشف معنی یا منشا داده بود و تعیین زمان و مکان حک شدن کتیبه‌ها رو هم دقیق‌تر کرده بود.
توی یه نمونه باحال، آینئاس روی “Monumentum Ancyranum” امتحان شد – یه کتیبه معروف و تاریخی که توی معبدی تو آنکارای ترکیه حک شده. جالب اینجا بود که پیشنهادهای آینئاس تقریباً مثل تحلیل‌های کارشناسی و جزئی یک تاریخدان حرفه‌ای بود! تئا سومرشیلد (Thea Sommerschield)، یکی از ایپیوگرافرهای (یعنی دانشمندای رمزگشایی کتیبه‌ها) دانشگاه ناتینگهام که رو این پروژه کار کرده، گفته: «واقعاً آدم وا میسته! فکر نمی‌کردم یه هوش مصنوعی بتونه تا این حد دقیق تحلیل کنه.»
ولی خب، همه‌چیز هم گل و بلبل نیست. کتلین کولمن از دانشگاه هاروارد گفته که این مدل‌ها قرار نیست معنی دقیق متن‌ها رو خودشون کشف کنن، بیشتر نقش یه دستیار پیشنهاد‌دهنده رو دارن. مخصوصاً واسه کتیبه‌های کم‌تر شناخته شده، هنوز باید دید نتیجه‌ها چطور پیش میره و آینئاس تا چه حد می‌تونه مفید باشه. ضمن اینکه یکی از دلایل استفاده از مدل‌های اختصاصی مثل آینئاس اینه که برعکس مدل‌های زبانی غول‌پیکری مثل Gemini (همون مدل هوش مصنوعی عمومی گوگل که با میلیاردها سند آموزش دیده)، برای سنگ‌نوشته‌ها اصلاً دیتا به این اندازه زیاد و باکیفیت وجود نداره – پس باید با همین مجموعه کوچیک اما ویژه کار کنن.
یه خبر خوب دیگه: آینئاس حالا اپن‌سورس (یعنی متن‌باز و رایگان برای عموم) شده و هر کسی می‌تونه ازش استفاده کنه؛ چه معلم و دانش‌آموز باشه، چه کارمند موزه یا استاد دانشگاه. حتی دارن با مدارس بلژیک همکاری می‌کنن که این ابزار رو تو آموزش تاریخ مدارسشون هم جا بندازن.
سومرشیلد یه جمله قشنگ گفت: «خیلی عالی میشه روزی برسه که وقتی تو موزه‌ای یا کنار یه سایت باستان‌شناسی وایسادی و یه کتیبه کشف کردی، آینئاس هم کنارت باشه و راهنماییت کنه!»
در کل، آینئاس داره کاری می‌کنه که ارتباطمون با گذشته خیلی راحت‌تر و عمیق‌تر شه – مخصوصاً برای کسایی که دوست دارن بدونن توی قرن‌ها پیش، مردم چی رو سنگ‌نوشته‌هاشون حک می‌کردن و چه پیامی می‌دادن. خلاصه که تکنولوژی داره به طرز باحالی گذشته رو با حال وصل می‌کنه!
منبع: +
