خب یه خبر خیلی جالب و شگفت انگیز برات دارم! دانشمندای کانادایی همین تازگیا با استفاده از تکنولوژی‌های ماهواره‌ای و نقشه‌برداری لایدار (همون «لیزر هوایی» که نقشه‌های فوق‌العاده دقیق از سطح زمین درست می‌کنه) یه چیز مهم پیدا کردن: یه گسل باستانی به اسم گسل تینتینا (Tintina Fault) که حدود ۱۰۰۰ کیلومتر طول داره و از شمال غرب سرزمین یوکان (Yukon) کانادا رد میشه. تا همین چند وقت پیش همه فکر می‌کردن این گسل حداقل ۴۰ میلیون ساله خوابه و کاری با کسی نداره، اما حالا با این تکنولوژی‌های جدید، ورق برگشته!
کل ماجرا اینه که یه تیم از دانشگاه ویکتوریا (University of Victoria یا همون UVic) اومدن یک برش ۱۳۰ کیلومتری نزدیک شهر داوسون سیتی رو خیلی دقیق بررسی کردن و دیدن که تو همین چند میلیون سال گذشته نشونه‌های حرکت تازه‌ای ثبت شده. این بازه زمانی رو، به زبان ساده، دوره کواترنری می‌گن؛ یعنی از حدود ۲/۶ میلیون سال پیش تا الان.
حالا این حرکت‌ها چطور شناسایی شدن؟ به کمک نقشه‌برداری‌های دقیق از ماهواره، هواپیما و پهپاد! تونستن جاهایی رو پیدا کنن که مثلاً لندفرم‌های یخچالی (یعنی نشونه‌هایی از دوره‌های یخبندان که تو زمین مونده) تا بیش از ۱۰۰۰ متر جابجا شدن. یا لایه‌هایی که حدود ۱۳۲ هزار سال پیش ساخته شدن هنوز ۷۵ متر اختلاف جابه‌جایی نشون میدن! جالب اینجاست که بعضی لایه‌های خیلی جدیدتر (حدود دوازده هزار سال پیش) اصلاً جابجا نشدن؛ یعنی این احتمال رو میده که تو این مدت اخیر زلزله بزرگی نداشتیم، اما گسل داره آروم آروم انرژی جمع می‌کنه.
نکته جالب دیگه اینکه دانشمندای این مطالعه گفتن تغیرات زمین‌ساختی (یعنی تکون‌ها و زلزله‌هایی که زیر سطح زمین رخ میده) داره سالی تا حدود ۰/۰۷۵ میلیمتر (یا همون ۰/۰۳ اینچ) انرژی جمع‌آوری می‌کنه. این یعنی فشار وحشتناکی طی این سال‌ها جمع شده. یه چیزی مثل فنر خیلی سفت که داره هر لحظه آماده رها شدن میشه!
یکی از اعضای اصلی این گروه، دکتر ترون فینلی (Theron Finley)، گفت: “با این داده‌های جدید فهمیدیم گسل تینتینا هنوز زنده‌ست و حتی ممکنه زلزله‌هایی با قدرت بالای ۷/۵ ریشتر ایجاد کنه.” (ریشتر همون مقیاسیه که قدرت زلزله رو باهاش اندازه‌گیری می‌کنن). چنین زلزله‌ای حسابی می‌تونه شهر داوسون و جاده‌ها و معادن اطراف رو بلرزونه و خسارت سنگین بزنه.
تا الان فقط چندتا زلزله کوچیک با قدرت سه یا چهار ریشتر در این منطقه ثبت شده بود و کسی فکر نمی‌کرد گسل پتانسیل همچین زلزله مهیبی رو داشته باشه. اما یادت باشه بزرگترین زلزله‌ها معمولاً از همین گسل‌هایی میان که سال‌ها ساکت بودن و کسی انتظارشون رو نداشته!
تو کانادا برای بررسی خطر زلزله معمولاً از تاریخ شفاهی بومیان قدیمی، نوشته‌های تاریخی چند صد سال اخیر و دستگاه‌های مدرنی که زیر سطح زمین لرزه‌های کوچیک رو ثبت می‌کنن، استفاده میشه. ولی خیلی وقتا زلزله‌های بزرگ سر و کله‌شون هزاران سال یه بار پیدا میشه و ممکنه ما هیچ مدرک ثبت شده‌ای نداشته باشیم.
یکی از نکته‌های مهم این تحقیقه که میگه فقط با نقشه‌برداری‌های دقیق میشه سر نخ این گسل‌های پنهونی رو پیدا کرد؛ چون اغلب «اسکارپ»های گسل (یعنی اون خط‌های باریکی که نشون‌دهنده وقوع زلزله قدیمیه) زیر پوشش جنگل‌ها یا خاک مدفون شدن و به چشم نمیان.
جالبه بدونی که الان مدل ملی خطر زلزله کانادا اصلاً گسل تینتینا رو تو لیست گسل‌های خطرناک بزرگ حساب نکرده! اما دیگه با این کشفیات جدید قطعاً این مدل‌ها و حتی مقررات ساختمون‌سازی و برنامه‌ریزی‌های اضطراری به‌روز میشن تا آمادگی بهتری برای آینده داشته باشن.
در نهایت، نتایج این تحقیق رو هم قراره با مقامات محلی و مدیرای بحران در منطقه هم در میون بذارن تا جامعه آماده باشه و اگه روزی زلزله بزرگی اومد، جان و مال مردم کمتر آسیب ببینه.
اگه به خوندن جزئیات بیشتری علاقه داری، بدون این مقاله تو ژورنال معتبر Geophysical Research Letters هم منتشر شده. خلاصه، دنیای زیر پای ما هنوز کلی راز داره که هر روز داره کشف میشه!
منبع: +
