حتماً اسم قرص اورژانسی به گوشتون خورده، مخصوصاً با اسم Plan B که معروف‌ترین برندشه. بیاید صادق باشیم، کلی شایعه و اطلاعات اشتباه هم درباره این قرص‌ها توی فضای مجازی پخش شده! پس بذارید همینجا یه بار برای همیشه همه‌چیز رو رُک و بی‌پرده روشن کنیم.
داستان اینه که قرص اورژانسی برای این ساخته شده که بعد از رابطه بدون محافظت یا زمانی که مثلاً کاندوم پاره شد، بتونه جلوی بارداری رو بگیره. اما جوری که عمل می‌کنه کلی حرف و حدیث داره…
چطور کار می‌کنه؟
اصل کاری که این قرصا می‌کنن، عقب انداختن یا جلوگیری از تخمک‌گذاری (فاصله گرفتن زمان آزاد شدن تخمک از تخمدان) هست. یعنی همون لحظه‌ای که تخمدان می‌خواد تخمک بندازه بیرون، این قرصِ باحالی میاد وسط و یه Pause قشنگ بهش میده! اینجوری اسپرما هر چقدر هم بدون محافظت وارد بدن بشن، با تخمک روبه‌رو نمی‌شن چون تخمک هنوز توی تخمدونه و خوش می‌گذرونه!
(تخمک‌گذاری یا Ovulation یعنی زمانی که تخمک از تخمدان آزاد میشه و اگر اون موقع سر راهش اسپرمی باشه، احتمال بارداری بالا میره.)
انواع قرص اورژانسی
دو مدل قرص اورژانسی توی آمریکا (و کشورهای دیگه) هست:
- قرص‌هایی با پروژسترون مصنوعی (Progestin): مثل خود Plan B که معمولاً بدون نسخه و حتی بدون محدودیت سنی میشه تهیه‌ش کرد.
- قرص‌هایی با آنتی‌پروژستین (Anti-progestin): مثل قرص ella که باید نسخه از دکتر داشته باشید.
پروژسترون یه هورمونه که تنظیم‌کننده سیکل قاعدگیه. این فرم مصنوعی یا آنتی‌پروژستین‌ها یه طوری کار می‌کنن که اجازه نمی‌دن تخمک از تخمدان خارج شه یا خروجش رو عقب می‌ندازن.
چه موقع باید مصرفش کنیم؟
یه جمله طلایی: هرچی زودتر، بهتر!
اسمش فقط “صبح روز بعد” مونده، ولی بهترین زمان مصرفش بلافاصله بعد از رابطه محافظت‌نشده‌ست. چون اگه تخمک‌گذاری رخ داده باشه، این قرص خیلی کمکی نمی‌کنه.
کدوم مدل بهتره؟
- Plan B و قرص‌های مشابه (پروژستین)، اگه تا ۳ روز بعد از رابطه مصرف شن می‌تونن بین ۸۱ تا ۹۰ درصد احتمال بارداری رو کم کنن. (یعنی یه جورایی تو ۹ نفر از هر ۱۰ نفر جواب میده.)
- قرص ella (آنتی‌پروژستین)، تا ۵ روز هم اثر داره و نسبت به مدل پروژستینی حتی قوی‌تر عمل می‌کنه، به‌خصوص برای کسانی که وزن بیشتری دارن.
عوارض چیه؟ عموماً یه سری دردهای شکمی، سرگیجه، تهوع، سردرد یا دل‌درد قاعدگی پیش میاد. ولی به گفته دکترها، تقریباً غیرممکنه با این قرص‌ها آسیب جدی به خودتون بزنید. نه باعث لخته شدن خون می‌شن، نه عوارض خطرناک دیگه‌ای دارن. حتی میشه توی یک سیکل قاعدگی چند بار بدون نگرانی استفاده‌شون کرد (البته بهتره همیشگی نباشه!)
BMI یا وزن بدن و کارایی قرص
حالا یه نکته جالب: اگر شاخص توده بدنی یا همون BMI بالاتر بره (مثلاً بالای ۳۰ یعنی چاقی)، عملکرد قرص پروژستینی مثل Plan B کم‌تر میشه؛ البته هنوز هم بهتر از هیچی هست. ولی مدل ella توی افراد با BMI بالاتر، اثربخشی بیشتری داره (هرچند برا خیلی چاق‌ها، اونم باز کمی اثرش میاد پایین).
دقیقاً چرا اینطوری میشه؟ هنوز مشخص نیست، ولی شاید به خاطر میزان چربی بدن یا نوسانات شدید تخمک‌گذاری درست باشه.
حتی تست کردن اگه دوز قرص رو بیشتر کنیم، اثربخش‌تر میشه یا نه؟ ولی فعلاً شواهد میگه دوز بیشتر کمکی نمی‌کنه.
در کل، دکترها پیشنهاد می‌دن اگر نگران بارداری هستید، فارغ از BMI یا وزن، قرص اورژانسی رو مصرف کنید، چون:
“آسیبی نمی‌زنه، شاید هم جواب بده!”
شایعه بزرگ: آیا قرص اورژانسی همون قرص سقط جنینه؟
جواب کوتاه: نه! اصلاً و ابداً.
این قرص رو قبل از شروع بارداری باید بخورید. یعنی قبل اینکه تخمک بارور و لانه‌گزینی کنه. اما قرص سقط جنین واسه زمانی‌یه که بارداری شروع شده و فرد تصمیم می‌گیره ختمش کنه.
حتی اگه Plan B رو موقعی بخورید که باردار شدید، هیچ اتفاق خاصی نمی‌افته و بارداری ادامه پیدا می‌کنه.
قرص اورژانسی یا IUD؟
یه روش دیگه هم هست که قوی‌تر و البته تهاجمی‌تره: IUD مسی.
این روش با وارد کردن یک وسیله کوچیک فلزی به رحم تا ۵ روز بعد از رابطه، بالای ۹۹.۹٪ موثره (یعنی تقریباً خطای صفر!).
نکته جالب‌تر هم اینکه BMI توی کارایی IUD اصلاً تاثیری نداره و این روش حتی واسه افراد با وزن بالا هم عالی جواب میده. IUD معمولاً بعداً هم به‌عنوان راه جلوگیری دائمی می‌تونه استفاده بشه.
جمع‌بندی آخر
پس خلاصه‌ش؟
قرص اورژانسی یه راه امن و سریع واسه جلوگیری از بارداری بعد از رابطه بدون محافظته. نمی‌تونه بارداری موجود رو قطع کنه، اما اگه به‌موقع بخوریدش، کلی موثره! فقط یادتون باشه، اگه احساس خطر کردید، سریع عمل کنید.
همچنین داشتن یه بسته در خونه، مخصوصاً برای افرادی که احتمال قرار گرفتن تو موارد اضطراری دارن، پیشنهاد میشه!
(این نوشته فقط برای اطلاعات عمومیه و جایگزین مشورت با پزشک نیست!)
