اگه تا حالا وسط یه پیاده‌روی یا گردش تو پارک به فکر این افتادید که کنه‌ها چقدر می‌تونن ترسناک باشن، باید بگم حس‌تون کاملاً بجاست! کنه‌ها واقعاً موجودات ریزی هستن که خون می‌مکن، یعنی مثل انگل‌ها، از بقیه موجودات زندگی می‌کنن و گاهی بدون اینکه بفهمیم، کلی بیماری با خودشون میارن.
جالبه بدونید بیماری‌هایی که توسط کنه‌ها منتقل میشن، شایع‌ترین بیماری‌های بردار در آمریکا هستن. بردار یعنی یه موجود زنده مثل کنه یا پشه که بیماری رو از یه موجود به یه موجود دیگه انتقال می‌ده. کنه‌ها تو هر مرحله‌ی زندگی‌شون روی حیوانات مختلف می‌افتن، از خونشون تغذیه می‌کنن و کلی ویروس و باکتری همراه خودشون جمع می‌کنن و دفعه‌ی بعد که یه نفر (مثلاً انسان!) رو گاز می‌گیرن، ویروس و باکتری رو منتقل می‌کنن.
بعضی از این بیماری‌ها واقعاً خطرناک‌ان. مثل بیماری لایم (Lyme)، بابزیا (Babesiosis) و تب لکه‌دار کوهستان راکی (Rocky Mountain spotted fever) که همه‌شون می‌تونن انسان رو حسابی مریض کنن؛ اگه درمان نشن حتی مرگ‌آور هم میشن.
حالا این چیزی که خیلی‌ها نمی‌دونن: بخش زیادی از اینکه چرا کنه‌ها امروز این‌همه بیماری دارن، درواقع به خاطر کارهایی هست که خود ما آدم‌ها با طبیعت کردیم!
داستان قطع درخت‌ها و بازگشت جنگل‌ها
تو قرن هجدهم و نوزدهم، اروپایی‌ها بیشتر از نصف جنگل‌های شمال‌شرق آمریکا رو بریدن تا جاش زمین کشاورزی، معدن و شهر بسازن. با این کار، بیشتر حیوانات وحشی از جمله شکارگرها مثل خرس و گرگ و حتی گوزن‌ها کم شدن یا نابود شدن.
بعدش یواش‌یواش آدم‌ها فهمیدن که از نظر زیست‌محیطی و اقتصادی چقدر درخت و جنگل مهمه، و شروع کردن به برگردوندن بخشی از زمین‌ها به جنگل. طبیعت کم کم برگشت، گوزن‌ها هم دوباره زیاد شدن، ولی شکارگرها (که جمعیتشون رو کنترل می‌کردن) دیگه نبودن. نتیجه؟ جمعیت گوزن‌ها خیلی زیاد شد و کنه‌های گوزن هم با خودشون اومدن! کنه‌ی سیاه‌پا (Black-legged tick یا علمی‌ش Ixodes scapularis) معروف‌ترینشونه که باکتری Borrelia burgdorferi رو حمل می‌کنه و باعث بیماری لایم میشه. یعنی هر کنه وقتی گوزنی رو می‌گزه که مبتلاست، خودش هم آلوده میشه و بعدش می‌تونه یه انسان رو درگیر کنه.
جالب اینکه شرق آمریکا از دهه ۷۰ میلادی تبدیل شد به یکی از مراکز اصلی بیماری لایم، به طوری که فقط تو سال ۲۰۲۳، بیش از ۸۹ هزار مورد رسمی گزارش شد (و احتمالاً خیلی بیشتر از این عدد واقعاً مریض شدن!).
کنه‌ها و شهرنشینی عجیب تو کالیفرنیا
این فقط محدود به شرق آمریکا نیست. کالیفرنیا هم داستان خاص خودش رو داره. همونطور که مردم برای پیدا کردن خونه، کم آوردن و مجبور شدن سمت مناطق جنگلی (موسوم به wildland-urban interface یعنی مرز بین شهر و طبیعت) برن، اکولوژی و تعادل کنه‌ها بهم خورده.
تو کالیفرنیا، شکارچی‌هایی مثل شیر کوهی و کایوت هنوز تا حدی هستن، ولی آدم‌ها رفتن تو جاهای کوچیک و جدا از هم خونه ساختن. این باعث شده کنه سیاه‌پای غربی (Ixodes pacificus) تو مناطق کوچیک و منزوی طبیعت، شانس بیشتری برای شیوع ببینه. حیوانات کوچیک مثل موش و سنجاب تو این تکه‌ها بیشتر می‌مونن و چون شکارچی بزرگ کمتر هست، تعدادشون زیاد میشه. پس کنه راحت‌تر بیماری مثل لایم رو منتقل می‌کنه. حتی جالبه بدونید ۴۴٪ از کل بیماری‌های منتقله توسط کنه توی کالیفرنیا فقط تو شش تا شهرستان اطراف سان‌فرانسیسکو اتفاق می‌افته!
صنعت گاوداری و یه کشف جالب در تگزاس
داستان تاثیر دامپروری هم خیلی شنیدنیه. تو تگزاس قرن نوزدهم، گاوها رو از جاهای مختلف وارد می‌کردن و ناگهان تب گاوی وحشتناکی شیوع پیدا کرد که همه رو کلافه کرد. یه دکتر به اسم راجرز برای اولین بار گفت کنه‌ها باعث این بیماری میشن؛ ولی کلی مسخره‌ش کردن! حتی تو مجله پزشکی تگزاس با شوخی نوشتن شاید مایع بزاق کنه‌ها از بس توتون می‌جوند، سمی شده! در نهایت، وزارت کشاورزی آمریکا حرف دکتر رو باور کرد و برنامه‌ای راه انداخت که مناطق آلوده رو جدا کنن و اجازه ندن گاوها بدون كنترل اونجاها برن. نتیجه‌اش تا سال ۱۹۴۳ این بود که تب گاوی عملاً تو ۱۴ ایالت جنوبی حذف شد.
کنه‌ها محصول طبیعت و دخالت آدم‌ها هستن
حالا باز یه مثال خارجی: کنه شکارچی یا Hyalomma تو منطقه مدیترانه و آسیا به‌خصوص ترکیه. این کنه وقتی جوونه از حیوانات کوچیک تغذیه می‌کنه ولی بزرگ‌تر که شد میره سراغ دام‌های اهلی، مخصوصاً تو مناطقی که قبلاً چوپان‌های کوچ‌رو زندگی می‌کردن. قرن ۱۹ که عثمانی‌ها این کوچ‌روها رو مجبور کردن زمین‌گیر و کشاورز بشن، مناطق مرزی جنگل و استپ بهشت کنه‌ها شد و بیماری‌های وحشتناک مثل تب خون‌ریزی‌دهنده کریمه-کنگو (Crimean-Congo hemorrhagic fever) هم زیاد شد. این بیماری یکی از اون بیماری‌هاست که می‌تونه مرگ‌آور باشه.
در کل، واقعاً عجیب نیست که آدم‌ها خودشون، با تغییر تو محیط زیست، کنه‌ها رو قوی‌تر و خطرناک‌تر کردن!
درسته، کسی دلش واسه کنه‌ها نمی‌سوزه – آخرش یه انگل خون‌خواره! اما بد نیست بدونیم این موجودات نبوده که ذاتاً شر باشن، بلکه ما خودمون محیط رو جوری تغییر دادیم که کنه‌ها فرصت پیدا کردن بیان سراغمون و بهمون بیماری بدن. پس تابستون بعدی که رفتید طبیعت‌گردی یه کم بیشتر مراقب باشید و بدونید ترس‌تون کاملاً منطقیه!
—
پانوشت: بعضی وقتا واسه خودمون دردسر درست می‌کنیم و بعد تعجب می‌کنیم چرا! اینم یکی از اون نمونه‌هاست؛ کنه‌هایی که حالا دیگه همه‌جا پیداشون میشه و بیماری پخش می‌کنن، محصول تصمیمات و کارهایی هستن که ما انسان‌ها سال‌ها قبل با طبیعت کردیم.
منبع: +
