خب بچه‌ها یه خبر جالب! یه تحقیق اخیر نشون داده که تخمک‌های انسان (یعنی همون سلول تخمی که بعداً تبدیل به بچه میشه) یه جورایی نسبت به بعضی اثرات پیر شدن، از خودشون محافظت ویژه دارن. یعنی مثلاً سلولای بقیه بدنمون با بالا رفتن سن، به مرور زمان دچار یه سری تغییرات میشن، اما گویا تخمک‌ها خیلی وارد این داستان‌ها نمیشن!
بیاین یه کم توضیح بدم چی به چیه. تو تمام سلول‌های بدنمون یه چیزی داریم به اسم میتوکندری. میتوکندری در واقع نیروگاه سلوله؛ یعنی جایی که انرژی واسه کارهای مختلف تولید میشه. هر میتوکندری یه جور دی‌ان‌ای مخصوص به خودش داره (دی‌ان‌ای یعنی اطلاعات ژنتیکی یا همون دستورالعمل ساخت و ساز بدن). با بالا رفتن سن معمولاً تو این دی‌ان‌ای میتوکندری یه سری جهش یا Mutation رخ میده؛ یعنی یه ذره دستورالعمل‌ها تغییر پیدا می‌کنن که ممکنه گاهی مشکل‌ساز بشه. حالا بعضی از این جهش‌ها باعث بیماری‌های خیلی جدی و خطرناک میشن و هنوز درمان قطعی هم براشون ارائه نشده.
سؤال اینجاست که آیا این جهش‌ها تو تخمک‌های خانما هم با افزایش سن زیاد میشن یا نه؟ چون اگه حیرزا باشه، ممکنه بچه‌ها با بیماری‌های میتوکندریایی به دنیا بیان، یا بهتر باشه تخمک‌ها رو تو سن پایین‌تر فریز کنن.
تحقیق چطور انجام شد؟
یه تیم محقق تو اتریش اومدن از ۲۲ خانم بین ۲۰ تا ۴۲ سال که تحت درمان IVF بودن (IVF یعنی لقاح آزمایشگاهی که تخمک و اسپرم رو بیرون از بدن به هم می‌زنن) چند تا تخمک، نمونه خون و بزاق گرفتن. در کل ۸۰ تا تخمک رو بررسی کردن. نکته باحال اینجاست که تو این بررسی فهمیدن میتوکندری‌های تخمک‌ها بین ۱۷ تا ۲۴ برابر کمتر از خون و بزاق خانما جهش دارن! یعنی واقعاً اگه میتوکندری خون و بزاق با سن پیرتر میشه، تخمک‌ها خیلی خونسرد و بی‌خیال دارن جلو میرن.
حتی این تعداد کم جهش تو تخمک، کمتر احتمال داشته به اون قسمتای خطرناک ژنوم که باعث بیماری میشه آسیب بزنه. این یعنی بچه‌هایی که از تخمک‌های سن بالا هم به دنیا میان، دست‌کم از نظر بیماری‌های میتوکندریایی ریسک خیلی بالایی ندارن. البته بازم تأکید شده که باید مطالعات بیشتری انجام بشه چون تو این تحقیق فقط ۲۲ نفر بودن.
یه نکته جالب دیگه هم اینکه سلول‌های تخمک با افزایش سن هنوز مشکلات دیگه‌ای پیدا می‌کنن (مثلاً مشکلات کروموزومی). مثلاً بالا رفتن سن مادر باعث افزایش احتمال نقص کروموزومی میشه (کروموزوم‌ها همون بخش‌های اصلی حاوی ژن هستن). پس، این کشف تازه درباره میتوکندری‌ها قرار نیست همه نگرانی‌ها درباره سن و قدرت باروری رو حل کنه، ولی یه بخش از نگرانی‌ها رو کمتر می‌کنه.
یه اصطلاح: دانشمندا برای سنجش دقیق‌تر نرخ جهش از روش Duplex Sequencing استفاده کردن؛ یه شیوه خیلی دقیق‌تر واسه آنالیز دی‌ان‌ای.
قبلاً دانشمندا این قضیه رو رو موش و میمون هم بررسی کرده بودن. تو موش‌ها با سن بیشتر، هم تو تخمک و هم تو بقیه بافت‌ها تعداد جهش میتوکندریایی زیاد میشد. تو میمون‌ها این افزایش تا مدتی بود و بعد تو تخمک‌ها متوقف میشد، ولی بقیه بافت‌ها همچنان جهش اضافه می‌کردن. یعنی شاید تو انسان هم یه مدت تا یه جایی (مثلاً تا ۲۷ سالگی) جهش‌ها میان بالا و بعد دیگه ثابت می‌مونن.
چرا اینقدر تخمک با بقیه‌جاها فرق داره؟ فعلاً هیچکس دقیق نمی‌دونه! ممکنه یه مکانیزمی باشه که جهش‌های خطرناک رو تو تخمک حذف می‌کنه، اما دانشمندها فعلاً دنبال جوابن.
جمع‌بندی: اگر نگران بیماریا از مسیر میتوکندری تو بچه‌ها هستین، خبر خوب اینکه دست‌کم تو سن زیر ۴۲ سال، تخمک‌های خانما این یکی مشکل رو زیاد ندارن و جهش‌های میتوکندریایی خیلی زیاد نمیشه. البته هنوز برای تغییر روش درمانی یا توصیه پزشکی زوده و باید تحقیقات ادامه پیدا کنه.
این مقاله صرفاً برای اطلاع‌رسانیه و جای مشاوره پزشکی رو نمی‌گیره! هر سؤال و بحث بهداشتی دارین بهتره با پزشک یا مشاور متخصص خودتون درمیون بذارید.
منبع: +
