تا حالا براتون پیش اومده تو هواپیما یهو همه چی تکون بخوره و دلتون رو دستتون بگیرید؟ خب، اون تکون‌ها همون turbulence یا تلاطم هوا هست که همیشه تو پروازا بوده، اما جدیداً خبر بدی اومده که اوضاع از چند دهه پیش به مراتب بدتر شده! یعنی اگه فکر می‌کردید پروازای الان راحت‌تر از قبلاً، انگار داستان برعکسه و تعداد و شدت همین تلاطم‌ها از سال ۱۹۷۹ تا حالا ۵۵٪ بیشتر شده!
یه چیزی که واقعاً مخفیانه عمل می‌کنه و هیچ کس ازش خوشش نمیاد، همین clear-air turbulence یا “تلاطم هوای صاف” هست. یعنی یهو توی آسمون صاف و آفتابی که حتی یه ابر هم نیست، اوضاع می‌ریزه به هم. این نوع تلاطم‌ها تو ارتفاعات بالا (مثلاً ۱۰ کیلومتر بالای زمین!) و نزدیک مسیر جت‌استریم‌ها اتفاق میفته. حالا جت‌استریم چیه؟ اون نوارای هوای خیلی سریع که تو ارتفاعای بالا شلاقی حرکت می‌کنن و روی هواپیماها تاثیر میذارن. این تلاطم‌ها چون نامرئی‌ان و حتی روی رادار هم نشون داده نمی‌شن، حسابی خطرناکن. یعنی خلبان اصلاً متوجه نمی‌شه و یهو هواپیما تکون می‌خوره! به گفته احمد بوسنعینه (یه پروفسور معروف)، هنوز تکنولوژی‌ای نداریم که این تلاطم‌های بی‌صدا رو قبل از رخ دادن ببینه.
حالا چرا این قضیه جدی شده؟ چون فقط بحث اذیت شدن یا ریختن نوشیدنی نیست! گاهی این تلاطم‌های ناگهانی باعث آسیب جدی، حتی مرگ می‌شن. مثلاً همین پارسال، یه پرواز لندن به سنگاپور به خاطر تلاطم خیلی شدید دچار سانحه شد و متاسفانه مرگبار هم بود. آمار سازمان هوانوردی فدرال آمریکا نشون می‌ده از ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۱، تلاطم‌ها باعث آسیب جدی به ۳۰ مسافر و ۱۱۶ خدمه هواپیما شدن. درستِ که این عدد نسبت به پروازهای کل دنیا کمه، ولی همین‌ها هم نشون می‌ده قضیه شوخی‌بردار نیست.
تو این بین، دانشمندها و شرکت‌های هواپیمایی دارن تلاش می‌کنن بفهمن دلیل این افزایش تلاطم چیه و چه راه‌حلی براش دارن. یکی از شایعات پررنگ اینه که تغییرات اقلیمی یا همون climate change (یعنی گرم شدن کره زمین به خاطر افزایش کربن دی‌اکسید و تاثیرش روی آب و هوا) باعث شده این تلاطم‌ها زیادتر و وحشی‌تر بشن. هوای گرم‌تر، جریان جت‌استریم رو مختل می‌کنه و کلاً نظم هوا تو ارتفاعات رو بهم می‌زنه. طبق تحقیق معروفی که سال ۲۰۲۳ انجام شد، تلاطم‌های خیلی حاد (severe) نسبت به سال ۱۹۷۹ تا ۵۵ درصد افزایش پیدا کرده. محقق‌ها گفتن به احتمال زیاد وضع در سال‌های آینده هم بدتر می‌شه.
البته، دانشمندهایی مثل آروپ گنگولی می‌گن هنوز داده‌های کافی و مدل‌های مطمئنی برای نتیجه‌گیری قطعی نداریم و باید با احتیاط برخورد کنیم. ولی خب، می‌گن بهتره برای بدترین سناریوها آماده باشیم و روی مقاوم کردن هواپیماها سرمایه‌گذاری کنیم.
از طرف دیگه، صنعت هواپیمایی هم دست به کار شده. الان شرکت‌هایی مثل بوئینگ دارن سیستم‌های پیشرفته‌ای مثل LIDAR (یا همون حسگر نوری که با لیزر فاصله و چیزای نامرئی رو شناسایی می‌کنه) رو می‌سازن که ممکنه بتونن تلاطم رو تا ۱۰ مایل جلوتر شناسایی کنند. فعلاً خلبان‌ها بیشتر به وضعیت هوا، پیش‌بینی‌ها و گزارش پروازهای دیگه متکی‌ان. ولی سیستم قوی‌تر قطعاً می‌تونه کلی به امنیت کمک کنه.
خود هواپیماها هم کم کم مقاوم‌تر شدن: مثلاً بال‌هاشون رو منعطف‌تر درست می‌کنن یا سیستم‌های هدایت خودکار پیشرفته گذاشتن که وقتی تلاطم پیش بیاد، بهتر کنترل کنن. با همه‌ی این‌ها، بوسنعینه می‌گه فعلاً بهترین راه پیشگیریه و تکنولوژی هنوز اونقدر قوی نشده که نگرانی رو کامل از بین ببره.
در آخر، راه‌حل فعلی چیه؟ آگاه بودن! چه خلبان، چه مسافر، باید جدی بگیرن. کمربند ایمنی رو همیشه ببندن حتی اگه هوا هم صاف و بی‌دغدغه ست! صنعت هوانوردی هم داره روش‌های شناسایی پیشرفته‌تر و طراحی‌های مقاوم‌تر و تحقیق درباره اثرات تغییرات اقلیمی رو ادامه می‌ده، تا شاید یه روزی پروازامون واقعا بدون نگرانی بشه.
کلاً اینجوری شده که تلاطم به این راحتی‌ها دست از سر پروازا برنمی‌داره و هر کی میره سفر هوایی باید خودش رو برای این تکونای غیرمنتظره آماده کنه!
منبع: +
