اگه اهل حیوانات دریایی و ماجراهاشون باشی، حتماً اسم نهنگ‌کوسه (Whale Shark) به گوشت خورده. بزرگ‌ترین ماهی دنیاست که شاید تو فکرت بشه گفت خیلی گنده و ترسناکه، ولی در واقع خیلی آرومه و گیاه‌خواره. حالا خبر بد اینه که یه تحقیق جدید نشون داده بیشتر این نهنگ‌کوسه‌ها دارن آسیب می‌بینن – اونم بیشتر به خاطر کار آدم‌ها.
از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳، محقق‌ها تو اندونزی اومدن بالای ۲۰۰ تا نهنگ‌کوسه رو زیر نظر گرفتن و فهمیدن تعداد زیادی از این موجودات کمیاب رد زخم و آسیب داشتن. خب شاید بپرسی اصلا این تحقیق چرا مهمه؟ قضیه اینه که وقتی یه گونه در معرض خطر انقراض قرار داره، لازمه درباره زندگی و رفتاراش دقیق‌تر بدونیم، تا شاید بتونیم نجاتش بدیم.
سیر ماجرا اینجوری بوده: یه گروه بین‌المللی از دانشمندها تو منطقه Bird’s Head Seascape، شرق اندونزی، کلی وقت گذاشتن و تقریباً هر سال چند بار میرفتن میدون تحقیق. بانک اطلاعاتی‌شون از مشاهده نهنگ‌کوسه‌ها بر اساس داده‌های خودشون و حتی گزارش‌های مردمی جمع شد، که خودش خیلی باحاله! چون مثلاً هر نهنگ‌کوسه روی پشتش طرح خال‌خالی مخصوص به خودش رو داره، دقیقاً مثل اثر انگشت انسان.
تو این مطالعات، از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ محقق‌ها بین ۲ تا ۴ بار در سال میرفتن دنبال نهنگ‌کوسه و سرجمع ۲۶۸ تا ماهی رو دیدن. جالب اینجاست که ۹۸ درصدشون رو فقط تو دو منطقه اصلی یعنی Cenderawasih Bay و Kaimana پیدا کردن. چرا اونجا؟ چون این ماهی بزرگ عاشق اینه دور و بر baganها بچرخه. (Bagan یعنی یه جور سکوی ماهیگیری سنتی اندونزیایی با تورهایی که میاد بالا پایین و ماهی جمع می‌کنه.) اکثراً هم داشتن ماهی‌هایی مثل کیلکا، هرینگ و اسپرت می‌خوردن و کیف می‌کردن!
یه نکته جالب دیگه اینه که نهنگ‌کوسه‌های بچه که معمولاً نر هم هستن، تو این مناطق نزدیک ساحل دیده می‌شن، چون آب پر از پلانکتون و غذاست و رشدشون سریع‌تر میشه. ولی برعکس، نهنگ‌کوسه‌های بالغ مخصوصاً ماده‌ها، میرن وسط دریا و اعماق اقیانوس دنبال شکارهایی مثل کریل و ماهی‌های دسته‌ای.
حالا برسیم به بحث اصلی آسیب‌ها. از کل نهنگ‌کوسه‌هایی که دیدن، ۲۰۶ تا جای زخم یا جراحت داشتن. شوکه‌کننده‌ست که از این تعداد، ۸۰.۶ درصد زخم‌ها مستقیم مربوط به کارهای انسانی بوده! یعنی شکار شدن تو تور ماهیگیری، برخورد با قایق‌ها، مخصوصاً قایق‌های توریستی که میرن سراغ نهنگ‌کوسه‌ها برای عکس و تماشا. البته ۵۸.۳ درصد هم آسیب‌های طبیعی داشتن؛ مثلاً پنجه گرفتن شکارچی‌ها یا گیر کردن تو صخره، ولی بعضی‌هاشون هر دو نوع آسیب رو همزمان داشتن.
به گفته دکتر ادی ستیوان، دانشمند اصلی این پژوهش: “زخم‌ها اکثراً از برخورد با Bagans (سکوی ماهیگیری سنتی) و قایق‌های توریستی بوده، ولی خوشبختانه بیشترشون سطحی و نه کشنده بودن؛ آسیب‌های خیلی خطرناک یا از شکارچی‌ها یا ملخ قایق بود که البته زیاد نبود.”
راستی یه فکت عجیب: این نهنگ‌کوسه‌ها تا ۳۰ سال طول می‌کشه بالغ بشن! مثلاً رشد و تبدیل شدنشون به بزرگسال خیلی طولانیه و اگه آسیب ببینن، به راحتی جبران نمیشه و جمعیتشون به سختی بالا میره.
از اون طرف ولی همین نهنگ‌کوسه‌ها کلی درآمد توریستی برای منطقه آوردن، سالانه میلیون‌ها دلار! حالا فکر کن آسیب دیدنشون هم براشون ضرر داره، هم در واقع به اقتصاد منطقه آسیب می‌رسونه.
نتیجه تحقیق این بود که باید به طور جدی کاری کنیم تا نهنگ‌کوسه‌ها کمتر آسیب ببینن. راهکار پیشنهادیشون اینه که مثلاً بخش‌هایی از Bagans که تیز و برنده هست رو حذف کنن یا یه سری تغییر کوچیک اما مؤثر بدن تا ماهی‌ها دیگه به این راحتی زخمی نشن. میگن این کارها قطعاً کمک می‌کنه تا نهنگ‌کوسه‌های منطقه کمتر جای زخم بیارن و جمعیت بیشتر بشه.
در نهایت این تحقیق تو نشریه معتبر Frontiers منتشر شده. خلاصه، داستان نهنگ‌کوسه‌ها نشون میده که ما آدما اگه یه کم بیشتر دلسوز طبیعت باشیم، هم به خودمون کمک می‌کنیم هم به این ماهی‌های گنده دوست‌داشتنی!
منبع: +
