تا حالا به این فکر کردین که گرده گل‌ها، همون دونه‌های ریز پودری که به لباس‌مون هم می‌چسبه و باعث عطسه میشه، ممکنه به چه دردی بخورن؟ اکثر آدما فقط به خاطر حساسیت یا اینکه به گیاه‌ها کمک میکنه بچه‌دار بشن، گرده‌ها رو می‌شناسن. اما یه گروه از دانشمندان توی سنگاپور ایده‌ای عجیب و باحال دارن: ساختن کاغذ، فیلم (نه فیلم سینمایی 🙂 منظور فیلم خیلی نازک و انعطاف‌پذیر هست) و حتی اسفنج از همین گرده‌های گل!
کل ماجرا از آزمایشگاه پروفسور نام-جون چو تو دانشگاه فناوری نانیانگ شروع میشه. وقتی وارد آزمایشگاهش میشین، فکر می‌کنین با یه لابراتوار معمولی طرفین، ولی ردِ لکه‌های زرد نارنجی روی روپوش‌ها یه راز کوچولو داره: اونم اینکه اینجا گرده گل ماده اولیه کارشونه! گرده یا همون ذرات ریز داخل گل‌ها، که پر از سلول‌های جنسی نر گیاهان هستن.
خب بریم سر اصل ماجرا! چو و تیمش یه تکنیک یاد گرفتن که باهاش میشه پوسته‌ی سفت و سرسخت گرده رو، که از یه پلیمر خیلی محکمه (معروفه به «الماس دنیای گیاهان»، یعنی انقدر سخته!)، به حالت شل و ژله‌مانند دربیارن. اینطوری دیگه گرده، اون دونه سفت و سخت قبلی نیست، شبیه پلاستیک بازی (Play-Doh) میشه که راحت میشه باهاش کار کرد و شکل داد.
برای این کار اول باید گرده‌ها رو از اون پوشش چسبناک و آلرژی‌زاشون پاک کنن؛ به این فرایند میگن defatting یا همون «چربی‌زدایی». بعد از اون، اگه این دونه‌ها رو با یه محلول قلیایی قوی (مثل پتاسیم هیدروکسید) تو دمای بالا (۸۰ درجه سانتی‌گراد) حرارت بدن، ساختارشون می‌شکنه و نرم میشن. این محلول باعث میشه پلیمرهای داخل گرده آب‌دوست بشن (یعنی عاشق آب!) و راحت آب رو جذب و نگه‌دارن. یعنی حالا دیگه گرده‌ها مثل توپ بیلیارد سفت نیستن، میشن شبیه گلِ رس نرم که میشه کلی چیز ساخت!
از این ماده مثل خمیر نرم، میشه کاغذ یا فیلم نازک درست کرد، که هم مقاومت خوبی داره، هم انعطاف‌پذیره. تازه نسبت به محیط هم واکنش نشون میده؛ اگه pH یا رطوبت عوض بشه، کاغذ گرده‌ای منبسط یا جمع میشه! pH یعنی اون عددی که نشون میده یه محیط چقد اسیدی یا قلیاییه.
چو و تیمش معتقدن این کاغذها یا فیلم‌ها کلی کاربرد دارن: مثلاً میشه ازش تو دستگاه‌هایی استفاده کرد که خودشون تغییر محیط رو حس میکنن و واکنش نشون میدن – بهشون میگن smart actuators یا محرک هوشمند. حتی میشه مچ‌بند‌های سلامتی ساخت که باهاش ضربان قلب و وضعیت بدن رو زیر نظر میگیرن. جالبه بدونین، گرده به طور طبیعی نور فرابنفش (UV) رو دفع میکنه. پس شاید جای مواد گران دیگه تو سلول‌های خورشیدی آینده رو بگیره!
کاش بفهمیم این اختراع‌ها واقعاً چقدر می‌تونن توی دنیا تاثیر بذارن. مثلاً چو موفق شده با این گرده‌ها، کاغذی درست کنه که روش مثل کاغذ معمولی بشه چاپ کرد یا نوشت. چاپ هم که شد، میشه با شستشو با همون محلول قلیایی جوهرش رو پاک کرد و دوباره استفاده‌ش کرد؛ یعنی بازیافت خیلی ساده و بی‌دردسر! در حالی که تولید کاغذ عادی هم کلی چوب و درخت نابود میکنه، هم به ازای هر برگ، تا ۱۳ لیتر آب لازمه.
حتی اگه این خمیر گرده رو فریز و خشک کنین، میشه یه جور اسفنج با بافت متخلخل درست کرد؛ یعنی پر از سوراخ کوچیک مثل اسفنج آشپزخونه. این اسفنج‌ها رو میشه برای ساخت اسکفولد (یه ساختار پایه برای رشد سلول‌ها تو مهندسی بافت)، بند آوردن خون، یا حتی تمیز کردن لکه نفت از آب استفاده کرد.
جالب‌تر اینکه این گرده‌ها رو معمولاً از آفتابگردون و کاملیا (یه نوع گل) جمع میکنن، چون ارزونه و راحت تو بازار هست (حتی به اسم گرده زنبور میفروشن، چون زنبورها زیاد جمع میکنن). لازم نیست محدود به یه گیاه خاص باشین، تقریباً هر گیاهی میشه. مثلاً فقط یه گل آفتابگردون تابستونی می‌تونه بین ۲۵٬۰۰۰ تا ۶۷٬۰۰۰ دونه گرده تولید کنه!
در نهایت، کوهی از گرده هرساله تو طبیعت هست که فقط میفته یا با زنبورها جمع میشه. استفاده ازش برای ساخت کاغذ و اسفنج واقعاً کم‌هزینه و دوست‌دار محیط زیسته. تیم چو میگن هنوز برای استفاده صنعتی و فروش تو بازار راه هست… اما وقتی بدون آسیب زدن به گیاه یا قطع درخت میشه اینقدر چیز مفید ساخت، واقعاً ارزش دنبال کردن رو داره. به قول یکی از اعضای تیم: «ما حتی به گل آسیب نمی‌زنیم، چه برسه به درخت!»
پس دفعه بعد که فصل گرده‌افشانی شد و عطسه‌تون گرفت، یادتون باشه شاید همین دونه‌های ریز کلی زندگی رو عوض کنن!
منبع: +
