بذار از یه تجربه جالب شروع کنم! اگه تو روانشناسی یا علوم مغز و اعصاب یه کم کنجکاوی، احتمالاً اسم «تست قمار آیووا» (Iowa Gambling Task) یا همون IGT رو شنیدی. این یه آزمایش معروفه که باهاش بررسی می‌کنن مردم چطوری تو تصمیم‌گیری‌هاشون بین ریسک، پاداش و تنبیه رفتار می‌کنن.
این تست یه جور بازیه که به شرکت‌کننده‌ها چهار دسته کارت (دک) می‌دن و باید از بین این دک‌ها انتخاب کنن تا بیشترین سود رو به دست بیارن. ولی یه نکته توش پنهونه: بعضی دک‌ها ظاهرشون وسوسه‌انگیزه و پاداش بالاتری می‌دن اما آخرش ضررهاشون بیشتره. بعضیا برعکس، کم سودترن اما از نظر کلی سود بیشتری جمع می‌کنن. ایده‌ی ماجرا اینه که بفهمیم آدم‌ها چقدر خوب می‌تونن قلق بازی رو پیدا کنن و تصمیم‌های درست بگیرن یا نه!
حالا همه چی اینجا تموم نمی‌شه! تازگیا یه محقق‌ها اومدن مدل های کامپیوتری جدیدی ساختن تا بهتر بفهمن که چرا بعضی‌ها تو این تست قاطی می‌کنن یا اشتباه انتخاب می‌کنن. یکی از موضوعاتی که خیلی جذابه، بحث “فراموشی”ه — یعنی اینکه مردم چیزایی که قبلاً دیدن یادشون می‌ره، مخصوصاً وقتی زمان می‌گذره یا اطلاعات پیچیده می‌شه.
تو مقاله‌ای که منتشر کردن، یه مدل جدید ریاضی معرفی شده که این “پدیده فراموشی” (Forgetting Phenomena) رو بهتر توضیح می‌ده. مثلاً مدلشون اینجوری کار می‌کنه که فرض می‌گیره آدم‌ها اطلاعات قبلی درباره انتخاب هاشون و پیامدهاش رو همش تو ذهن ندارن، بلکه کم کم بعضی جزییات رو فراموش می‌کنن. این مدل واقع‌بینانه‌تره چون واقعاً کسایی که تو این تست شرکت می‌کنن، معمولاً همه‌ی برد و باخت‌هاشون یادشون نمی‌مونه!
یه نکته خیلی مهم این بود که این مدل روی آدم‌هایی با ویژگی‌های مختلف هم امتحان شد — یعنی روی گروه‌های مختلفی مثل آدمای سالم، کسایی که مشکل اعتیاد دارن، یا تشخیص‌های روانپزشکی گرفتن و غیره. این باعث شد بفهمن فراموشی دقیقاً چه نقشی تو تصمیم‌گیریشون داشته و حتی بفهمن که آدمای متفاوت، چطور متفاوت فراموش می‌کنن یا به ضررها و سودها واکنش نشون می‌دن.
بیایم یه کم مدل رو فنی‌تر توضیح بدم: تو دنیای علم، مدل کامپیوتری (Computational Model) یعنی یه شبیه‌سازی ریاضی یا کامپیوتری که کاملاً دقیق و با اعداد و پارامتر، رفتار آدم‌ها رو تو یه تست یا موقعیت خاص، پیش‌بینی می‌کنه. اینجا مدلشون یه بخش جدید داشت که رسماً «فراموش شدن اطلاعات قبلی» رو وارد معادلات تصمیم‌گیری کرده بود. مثلاً هر بار که یه نفر انتخاب می‌کرد، حافظه‌ش درباره دفعات قبلی ضعیف‌تر می‌شد و وزن کمتری پیدا می‌کرد. اینجوری مدلشون دقیق‌تر روی رفتار واقعی آدم‌ها می‌نشست!
نکته بعدی این بود که این مدل تونست تفاوت‌های گروه‌های مختلف مردم رو با هم نشون بده — مثلاً کسایی که مشکل کنترل تکانه (یعنی نمی‌تونن جلو هیجان و تصمیم سریع‌شون رو بگیرن) دارن، خیلی زودتر چیزای قبلی رو فراموش می‌کنن و همین باعث می‌شه بیشتر اشتباه کنن.
در کل، محقق‌ها می‌گن این مدل جدید کمک می‌کنه بفهمیم چرا بعضیا تو تصمیم‌گیری‌های واقعیِ زندگی هم دچار اشتباه می‌شن؛ چون مثل همون بازی، چیزای قبلی رو فراموش می‌کنن و هی از اول همون اشتباهات رو تکرار می‌کنن.
پس اگه دیدی خودت یا دوستات هی اشتباه تکراری کردین و بعداً گفتین: «آخ، حواسم نبود» یا «یادم رفت دفعه پیش چی شد!»، نگران نباش. مغز همینجوریه و حالا علم هم داره حسابی با مدلای جدید، جزئیاتش رو درک می‌کنه!
خلاصه‌ی ماجرا اینه: مدل جدیدی برای فراموشی تو تست معروف قمار آیووا ساخته شده که بهتر نشون می‌ده چرا و چطوری آدم‌ها بعضی اطلاعات رو یادشون می‌ره و چطور این فراموشی روی تصمیم‌هاشون تاثیر می‌ذاره، مخصوصاً تو آدمای متفاوت یا با مشکلات روانی مختلف. اینجوری هم علم تصمیم‌گیری پیشرفت می‌کنه، هم شاید روزی راه حل بهتری برای کمک به آدم‌ها پیدا بشه!
منبع: +
