حتماً اخبار یا تجربه‌هایی از قطع یا کند شدن اینترنت تو ایران شنیدی یا خودت داشتی، درسته؟ خب، تو سال ۲۰۲۵ یه مدل جدید و خیلی زیرپوستی از سانسور و قطعی اینترنت تو ایران اتفاق افتاد که خیلی با بقیه قطعی‌ها فرق داشت! این‌دفعه ماجرا زیرپوستیه و خیلی حجم هوشمندانه‌ای داشت که باعث شد خیلی‌ها حتی اولش متوجه نشن چه خبره.
بیاین با هم این روش جدید سانسور رو یه کم با زبان ساده بشکافیم:
داستان از اینجا شروع میشه که ایران تصمیم می‌گیره اینترنت رو قطع کنه، اما نه مثل همیشه که هیچکی به هیچ جا وصل نمی‌شه. این بار اثر جهانی نمیذاره؛ یعنی از بیرون ایران اگه شبکه‌ها رو چک کنن، به نظر میاد همه چیز عادیه و هیچ قطعی بزرگی رخ نداده! (جهانی‌ها به این میگن “preserved global routing presence” یعنی حضور شبکه ایران تو سیستم جهانی اینترنت حفظ شده، فقط کاربرا داخل کشور مشکل دارن!)
اما تو داخل ایران چی میشه؟ چه بلایی سر کاربرا میاد؟ اینجا از کلی حقه و ترفند پیشرفته استفاده می‌کنن:
۱. فیلترینگ عمیق بسته‌ها (Deep Packet Inspection): یعنی همون طور که پستچی‌ها می‌تونن پاکت نامه‌ها رو باز کنن ببینن توش چیه، این سیستم‌ها هم محتویات دیتای اینترنت رو تجزیه می‌کنن تا بفهمن داری چی باز می‌کنی و بعد تصمیم می‌گیرن اجازه بدن، یا جلوت رو بگیرن.
۲. کند کردن شدید اینترنت (Aggressive Throttling): یه جورایی اینترنت رو عمداً آرُم و لاک‌پشتی می‌کنن تا استفاده ازش واقعاً زجرآور بشه!
۳. فیلتر کردن پروتکل‌ها (Selective Protocol Blocking): یعنی فقط دسترسی به یه سری سایت و سرویس‌های خیلی خاص رو باز می‌ذارن و بقیه راه‌ها رو می‌بندن. مثلاً ممکنه فقط سایت بانک‌ها کار کنه و بقیه هیچی.
۴. تقلب تو آدرس‌یابی یا همون DNS Poisoning: این یعنی وقتی دنبال یه سایت می‌گردی، سیستم اینترنت تو ایران حواسشو پرت می‌کنه یا آدرس غلط بهت میده تا به مقصد نرسی!
۵. تزریق کد به صفحات وب یا HTTP Injection: بعضی وقتا حتی تو سایت‌هایی که باز می‌کنی، کد اضافه و دستکاری شده می‌ذارن تا دیتا رد و بدل نشه یا برات صفحه تقلبی باز شه.
۶. دخالت تو رمزگذاری سایت‌ها یا همون TLS Interception: حتی تو سایتی که قفل سبز داره، می‌تونن وسط راه ارتباط رو باز کنن و چک کنن ببینن چی داری رد و بدل می‌کنی (TLS یه مدل رمزگذاریه که وقتی قفل بالای سایت رو می‌بینی مثلاً https فعال باشه، اما اینجا می‌تونن توش فضولی کنن!)
همه این کارها به صورت متمرکز از یه نقطه خاص تو مرز اینترنت ایران انجام می‌شده (که بهش میگن Centralized Border Gateway؛ یعنی در خروجی اینترنت کشور)! یجورایی گلوگاهیه که همه چیز ازش رد میشه و همینجا کنترل کامل دارن.
اون وسط‌ها یه نکته باحال که تو تحقیق مشخص شد اینه که تو این بازه، تقاضا برای VPN حدود ۷۰۷ درصد (بله درست خوندی، هفت برابر و خورده‌ای!) زیاد شد. یعنی مردم شروع کردن سمت هر چی فیلترشکن و تغییر آی‌پی و اینا که شاید بتونن دور بزنن این حصار قوی رو. (VPN یعنی نرم‌افزاری که از مسیر مخفی و رمزگذاری‌شده به اینترنت متصل میشی و سعی می‌کنی از سانسور در بری.)
این مدل سانسور چند لایه باعث شد دور زدنش خیلی سخت‌تر شه، چون حتی بعضی از وی‌پی‌ان‌ها و ابزارهای عبور هم یا جواب نمی‌داد یا به شدت کند میشد. خلاصه خیلی‌ها به گویش طنز گفتن: “انگار یکی اینترنتو بسته گذاشته یخچال!”
حالا چرا این مدل سانسور و قطعی مهمه؟ خب، از یه طرف دیگه خیلی پیچیده‌تر و غیرقابل تشخیص برای بیرون شده، یعنی نظارت جهانی و حقوق دیجیتال شهروندها (digital rights monitoring) هم میره زیر سؤال. چون اینجوری دیگه همه موضوع رو نمی‌فهمن و پیگیری هم سخت‌تر میشه.
در مجموع این تحقیق با نتایج ریز و دقیقش نشون داده یه زیرساخت سانسور چند لایه و مرکزی تو ایران پیاده‌شده که واسه دیوار کشیدن دور اینترنت داخلی حسابی کار رو سخت کرده. این ماجرا می‌تونه حتی الگویی بشه واسه کشورهای دیگه که سانسور و کنترل اینترنت رو دوست دارن. واسه همین هم اینجور تحقیقات خیلی اهمیت پیدا می‌کنه تا یه کمکی باشه واسه فعالای حقوق دیجیتال و آدمایی که دنبال راه دور زدن سانسور هستن.
خلاصه: اگه حس کردی اینترنتت خیلی عجیب غریب کند یا بازیاش محدوده، بدون تو یه بساط سانسور مخفی و چغر گیر کردی که تازه مدل جدیده و شاید خیلی‌ها متوجهش نشن!
منبع: +
