یه خبر خفن این هفته از دنیای فضا منتشر شد که هر کسی ذوق‌زده میشه! تلسکوپ فضایی جیمز وب (همون James Webb Space Telescope معروف، یا به اختصار JWST که جدیدترین و پیشرفته‌ترین تلسکوپ فضاییه که بشر تا حالا ساخته) یه عکس فوق‌العاده از یه ستاره عجیب گرفته که بهش “ستاره پروانه‌ای” یا Butterfly Star میگن. بذار براتون تعریف کنم چی دیده!
داستان از این قراره:
این ستاره که اسم علمی‌اش IRAS 04302+2247 هست، حدود ۵۲۵ سال نوری با ما فاصله داره (یعنی نورش باید ۵۲۵ سال تو فضا سفر کنه تا به ما برسه!) و وسط یه منطقه به اسم ابر مولکولی تَورس (Taurus Molecular Cloud) قرار گرفته. اینجا نزدیک‌ترین منطقه به منظومه شمسیه که کلی ستاره و سیاره جدید توش دارن شکل می‌گیرن. ابر مولکولی در واقع متشکل از گازهیدروژن، گرد و غبار و یه سری عناصر سنگینتر که از انفجار ستاره‌های قبلی (سوپرنوا) به جا مونده—یعنی دقیقاً مواد اولیه برای ساخت ستاره و سیاره جدید!
حالا چی جالبش می‌کنه؟ این ستاره با یه دیسک عظیم از گاز و غبار احاطه شده که دانشمندا بهش میگن دیسک پیش‌سیاره‌ای (protoplanetary disk). این یعنی یه حلقه خیلی متراکم که اطراف ستاره‌های جوون تشکیل میشه و جاییه که احتمالاً سیاره‌ها از دل اون سر درمیارن. مثل یه کارخونه تولید سیاره!
حالا چرا بهش میگن “پروانه”؟ چون وقتی از کناره به این سیستم نگاه می‌کنیم، دیسک تیره غبار وسط تصویر رو نصف می‌کنه و دوتا لوب پرنور در بالا و پایین می‌سازه—دقیقاً شبیه بال‌های پروانه.
ویژگی منحصر به فرد این عکس:
بخشی از این منطقه، با تلسکوپ‌های معمولی (که با نور مرئی کار می‌کنن)، اصلا دیده نمیشه. ولی جیمز وب با دوربین‌های مادون قرمز (یعنی نوری که چشم ما نمی‌بینه اما می‌تونه از بین گرد و غبار رد بشه)، تونسته تصویر بی‌نظیری از دل این غبارها ثبت کنه. جالب‌تر این که این عکس در واقع ترکیبی از داده‌های آرشیو شده تلسکوپ هابل (دوربین اپتیکی) و داده‌های جدید جیمز وب (دوربین نزدیک و میان مادون قرمز، مثل همان MIRI و Near Infrared Camera) هست. یعنی یه تصویر هیبریدی که کلی جزئیات داره!
حالا اندازه دیسک رو بشنو: وسعت این دیسک حدود ۶۵ میلیارد کیلومتره! بله، خودتون حساب کنید چند برابر منظومه شمسی خودمون میشه! این حجم زیاد از گاز و غبار باعث میشه نور ستاره مستقیم به چشم ما نرسه و پراکندگی‌های جذابی تو عکس ببینیم.
دانشمندا با دیدن این عکس از زاویه کناری (edge-on، یعنی دقیقا از بغل) می‌تونن ضخامت دیسک و نحوه پخش شدن غبارها رو خیلی راحت‌تر بررسی کنن. این موضوع براشون مهمه تا بفهمن سیاره‌ها چطوری شکل می‌گیرن و جرم بهشون اضافه میشه. معمولاً تو این حالت‌ها غبار سمت وسط دیسک ته‌نشین میشه و شرایط واسه چسبیدن ذره‌ها به هم و تشکیل اجرام بزرگ‌تر (سیاره‌چگان یا همون planetesimals) فراهم میشه.
نکته باحال دیگه اینه که تو یه مطالعه که سال قبل تو نشریه Astrophysical Journal چاپ شد معلوم شد نور سحابی اطراف این ستاره تغییر می‌کنه. این نشون میده احتمالاً دیسک داخلی به نوعی تاب خورده یا کاملاً صاف و منظم نیست (یعنی warped or misaligned)، که برامون جالبه چون می‌تونه شبیه چیزی باشه که میلیاردها سال پیش واسه منظومه شمسی خودمون اتفاق افتاده.
در کل باید بگم این چیزا علاوه بر اینکه چشم‌نواز و خیره‌کننده‌ان، به اخترشناسا کلی سرنخ میدن واسه اینکه بفهمن سیاره‌ها و ستاره‌ها دقیقاً چطوری به دنیا میان. هر عکس جدید از وب، یه راز دیگه از کودکستان ستاره‌ها رو برملا می‌کنه!
اگه به چنین عکسای فضایی باورنکردنی علاقه داری، سری به آرشیو “عکس فضایی هفته” بزن. دنیایی از عجایب منتظرته!
منبع: +
