تا حالا فکر کردی که آدمها و اجدادشون از کی با چیزایی مثل سرب در تماس بودن؟ خیلیا فکر میکنن که مسمومیت با سرب فقط مال دوران صنعتی و جدید ماست؛ ولی خب، طبق یه تحقیق جدید، این داستان برمیگرده به حدود دو میلیون سال پیش! یعنی هم ما و هم اقواممون مثل نئاندرتالها مدت خیلی زیادیه با این فلز سمی درگیر بودیم.
جالبه بدونی محققها اومدن دندونهای فسیلشدهی ۵۱ تا انساننما (مثل خودمون، نئاندرتالها، آسترالوپیتکوس و بقیه رفقای خیلی قدیمی) رو آنالیز کردن. این دندونها مربوط به دوران ۱.۸ میلیون تا ۱۰۰هزار سال پیش بودن. دندونها چون کمکم تو کودکی رشد میکنن، مثل یه آرشیو دقیق، اطلاعاتی از مواد مضر محیطی (مثل سرب) رو تو خودشون نگه میدارن—اونم تو زمانی که مغز بچهها واقعا حساسه به این چیزا.
تحقیقات نشون داده که تو ۷۳ درصد این نمونهها، رد سرب موج میزنه! پس قضیه اینکه سرب رو فقط ما جدیدیها نوش جون کردیم، کاملا اشتباه بوده. منشا سرب فقط کارخونهها و بنزین و رنگ نیست؛ خود زمین کلی سرب تو پوسته و خاک و رودخونهها داره. حیوانا از جمله ماها، میتونیم از خوردن آب یا غذا یا حتی هوای آلوده (مثلا دود آتیش یا توفانهای خاکی) سرب وارد بدنمون کنیم.
حالا نکتهی باحالتر اینه که محققها فهمیدن احتمالاً سرب رو تکامل ما تاثیر گذاشته! استاد رنو ژوانس-بویو از دانشگاه Southern Cross استرالیا میگه: «گاهی اتفاقای بد (مثل خشکسالی، قحطی یا سمها) باعث میشن گونهها خود به خود ویژگیهای جدیدی داشته باشن تا با شرایط بهتر کنار بیان.» شاید سرب هم یکی از همون غولای پنهانِ تکاملی ما بوده!
اما اینو بدون که دانشمندای دیگه مثل جان هاوکس (پروفسور انسانشناسی از دانشگاه ویسکانسین) میگن هنوز معلوم نیست این مقدار سربی که تو دندونها دیدن واقعاً واسه سلامتی مشکلساز بوده یا نه. چون الان دستگاها انقدر حساس شدن که حتی کمترین ذره رو هم شناسایی میکنن؛ شاید این مقدارها اصلاً تاثیری نداشته باشه.
میدونی که سرب یه آنتیهیرو محسوب میشه؛ مقدار زیادش، مخصوصاً برای بچهها، میتونه به سیستم عصبی (یعنی مغز و اعصاب)، اندامهای حیاتی و قابلیتهای یادگیری آسیب بزنه. امروزه بیشتر مسموم شدنها به خاطر چیزای دستساز مثل رنگ ساختمونی، معدن و ذوب فلزاته. ولی تو طبیعت هم همه جا سرب هست و هر موجودی میتونه در معرضش باشه.
حالا یه بخش جالب دیگه از تحقیق اینه که دانشمندها رفتن سراغ مدلهای کوچیکی از مغز (که بهشون میگن “organoid” یعنی یه مینیمغز آزمایشگاهی!) اینا اومدن ژن معروف NOVA1 رو تو این مغزهای کوچیک تو دو ورژن ساختن: یکی مثل ما انسانهای مدرن و یکی هم مثل نئاندرتالها. وظیفه این ژن تو رشد مغز مهمه و با زبان هم ارتباط پیدا میکنه.
نتیجه چی شد؟ مغزک با ژن NOVA1 مدرن (مال خودمون) نسبت به سرب مقاومتر بود! مخصوصاً ژنی به اسم FOXP2 که برای صحبت کردن و زبان خیلی مهمه، عملکردش تو مدل انسان مدرن با وجود سرب پایدارتر موند. (FOXP2: یه ژن حیاتی برای حرف زدن و یادگیری زبان!) اما تو ورژن قدیمیتر NOVA1 (که مال نئاندرتالها بود)، وقتی سرب وارد میشد، FOXP2 بیشتر به هم میریخت.
یه استاد دیگه که تو این تحقیق بوده (آلیسون مواتری، دانشگاه کالیفرنیا سندیگو) میگه شاید همین برتری تو ژنِ ما باعث شده تو سیر تکامل، یه قدم جلوتر از بقیه انساننماها مخصوصاً نئاندرتالها بیفتیم.
با این حال، برخی دانشمندان شک دارن و میگن هنوز واسه اینکه مطمئن بشیم این برتری زبانی و مغزی فقط به خاطر سرب و ژن NOVA1 هست، باید شواهد بیشتری جمع بشه—دوست داری اطلاعات بیشتر بخونی؟ مسیر پیشنهادی مقاله اینه که آیا نئاندرتالها واقعاً میتونستن با سرب مشکلی پیدا کنن؟ سرب رو چطوری وارد بدنشون میکردن؟ موقع استفاده از مواد معدنی براق بهجای رنگ؟ یا موقع سوختن گیاهها و آتیش روشنکردن؟ یا از غذاهایی که میخوردن؟ هنوز دقیقاً معلوم نیست ولی کاشکی جوابش پیدا بشه!
در کل، این تحقیق نشون میده سرب و تاثیرش روی مغز، یه ماجرایی بوده که میلیونها سال تو داستان تکامل ما حضور داشته. شاید باعث شده ما تو حرف زدن و ارتباط گرفتن، یه سر و گردن از نئاندرتالها بالاتر بایستیم و آخرش هم نسل اونا منقرض بشه و ما بمونیم.
منبع: +
