اگه فکر می‌کردین “گرند کنیون” آمریکا بزرگ‌ترین دره دنیاست، باید خبر بدم شدیداً اشتباه می‌کنین! تو مریخ، سیاره قرمز قصه‌ها، یه شبکه عظیم دره وجود داره به اسم “Valles Marineris” (والس مارینریس) که تقریباً یه چهارم دور خط استوای مریخ رو گرفته! یعنی حدود ۴۰۰۰ کیلومتر درازاشه… واسه مقایسه، بزرگ‌ترین دره زمین زیر یخ‌های گرینلند فقط ۷۵۰ کیلومتر درازه و خودِ گرند کنیون هم در مقابلش فقط ۴۵۰ کیلومتره! خیلی ناامیدکننده واسه طبیعت‌گردای زمینی!
توی این دره غول‌پیکر، یه بخش خیلی خاص و هیجان‌انگیز داریم به نام «Candor Chasma» (کندور چاسما). همین تازگی‌ها، ناسا یه عکس خارق‌العاده از قسمت شرقی کندور چاسما منتشر کرد که کلی دانشمند رو انگشت‌به‌دهان گذاشت! این عکس رو دوربین HiRISE که روی مدارگرد مریخ نصب شده گرفته؛ HiRISE دوربینیه که باهاش میشه جزئیاتی حتی در حد میز آشپزخونه رو هم تو سطح مریخ دید، یعنی واقعاً ریزبین و باکیفیته.
عکس جدید که در ۲۴ می گرفته شده و سال ۲۰۲۵ منتشرش کردن، نشون میده تو کندور چاسما لایه‌های ضخیم رسوبی (یعنی موادی که طی سال‌ها روی هم جمع شدن) هست که ضخامتشون به چند متر هم می‌رسه. این لایه‌ها بعد از شکل گرفتن خود دره ایجاد شدن، چون معلومه با حرکت‌های تکتونیکی — یعنی تغییرات ساختاری توی پوسته مریخ — خم شدن، فرسایش پیدا کردن و حتی پیچ و تاب خوردن.
یه نکته جالب اینه که مریخ، برعکس زمین، صفحه تکتونیکی (Plate Tectonics) نداره. یعنی پوسته‌ش رو یه صفحه عظیم تشکیل میده و خبری از صفحات کوچیک نیست؛ ولی همچنان ترک و شکستگی توش ایجاد میشه، مخصوصاً وقتی سرد میشه. دانشمندا فکر می‌کنن والس مارینریس عمدتاً به خاطر فعالیت‌های آتشفشانی درست شده (یعنی کلی مواد مذاب زیرزمینی بیرون ریختن، شکل دره رو ایجاد کردن) و بعدش با رانش زمین، سیل و فرسایش شکل الانش رو گرفته. پس دیگه خبری از رودخونه‌های بزرگ مثل گرند کنیون نیست!
تا حالا بارها و بارها با دوربین‌های مختلف، مثل همون Mariner 9 که اولین بار سال ۱۹۷۲ عکس گرفت، تصویربرداری شده؛ با این حال هنوز کلی رمز و راز تو دل این دره باقیه.
یه بمب خبری دیگه هم مربوط به سال ۲۰۲۱ بود. اون زمان، آژانس فضایی اروپا (ESA) با همکاری روسیه اعلام کرد زیر سطح کندور چاسما آب پیدا کردند! برآورد کردن تا ۴۰ درصد مواد نزدیک سطح در این منطقه می‌تونه آب باشه. این یعنی شرایط مریخ در این دره شبیه مناطق یخ‌زده زمین مثل آلاسکا، گرینلند، یا سیبریه — جاهایی که همیشه در زیر خاک یخ هست (به این میگن “permafrost” یعنی زمین دایماً یخ‌زده).
کندور چاسما یه دیوارهای خیلی شیب‌دار و ساختار وحشی و عجیب داره و واسه رُوبات علمی خیلی جای خطرناکیه؛ یعنی اگه بخوان روبات‌های مریخ‌نورد رو اونجا بفرستن، احتمالاً به دردسر می‌خورن. ولی آژانس فضایی آلمان گفته شاید یه روزی بشه دسته‌ای از روبات‌ها و پهپادهای هوشمند رو بفرستن تا گوشه و کنار این دره رو کشف کنن؛ چیزی شبیه به فیلم‌های علمی-تخیلی!
در کل، کندور چاسما فعلاً یکی از معماهای بزرگ مریخه. تصور کنین لایه‌های رسوبیِ چندصد میلیون ساله، اندرون دره‌ای که با آتش‌فشان ساخته شده، و تکه‌هایی که احتمالش هست مقدار زیادی آب یخ‌زده زیر خاک داشته باشه! واقعاً چه داستانی پشت این دره‌ها پنهونه؟ دانشمندها دارن قدم به قدم این رازها رو با عکس‌ها و ماموریت‌های فضایی کشف می‌کنن و هر بار که عکسی جدید میاد، یه تکه دیگه از پازل کامل میشه.
پس دفعه بعد خواستین از بزرگی یه دره تعریف کنین، یاد مریخ بیفتین! تازه، این فقط یه گوشه از سوپرایزهای دنیای فضاست؛ اگه دوست دارین تصاویر عجیب‌تر ببینین، کلی آرشیو عکس فضایی با چیزهای عجیبی که اصلاً انتظارش رو ندارین وجود داره!
منبع: +
![This image set showcases three views of the Butterfly Nebula, also called NGC 6302. The Butterfly Nebula, located about 3400 light-years away in the constellation Scorpius, is one of the best-studied planetary nebulae in our galaxy. Planetary nebulae are among the most beautiful and most elusive creatures in the cosmic zoo. These nebulae form when stars with masses between about 0.8 and 8 times the mass of the Sun shed most of their mass at the end of their lives. The planetary nebula phase is fleeting, lasting only about 20 000 years. The Butterfly Nebula is a bipolar nebula, meaning that it has two lobes that spread in opposite directions, forming the ‘wings’ of the butterfly. A dark band of dusty gas poses as the butterfly’s ‘body’. This band is actually a doughnut-shaped torus that’s being viewed from the side, hiding the nebula’s central star — the ancient core of a Sun-like star that energises the nebula and causes it to glow. The dusty doughnut may be responsible for the nebula’s insectoid shape by preventing gas from flowing outward from the star equally in all directions. The first and second of the three images shown here highlight the bipolar nature of the Butterfly Nebula in optical and near-infrared light captured by the NASA/ESA Hubble Space Telescope. The new Webb image on the right zooms in on the centre of the Butterfly Nebula and its dusty torus, providing an unprecedented view of its complex structure. The Webb data are supplemented with data from the Atacama Large Millimetre/submillimetre Array, a powerful network of radio dishes. While the nebula’s central star is blanketed with thick, dusty gas at optical wavelengths, Webb’s infrared capabilities reveal the central star and show the doughnut-shaped torus and interconnected bubbles of dusty gas that surround it. [Image description: Three views of the same nebula, presented side by side. The left and middle images, which are labeled ‘Hubble Optical’ and ‘Hubble Near IR’, show the nebula at roughly the same scale. These two images show some similar features, including a dark dust lane that runs through the centre of the nebula and two broad clouds that emerge from either side of the dust lane like the outstretched wings of a butterfly. A diamond-shaped region centred on the dust lane is outlined in each of these images. In the optical Hubble image, the nebula appears clumpy and nearly opaque, with few background stars showing through the cloudy material. The nebula appears in different shades of cream, yellow and orange, with the lightest colours appearing closest to the centre. The background of space is black with a handful of stars that are tinged pink. In the near-infrared Hubble image, the nebula appears cream coloured and most opaque near the centre, then becomes reddish with purple streaks and more translucent out toward the wings of the nebula. There are hundreds of background stars in the image, many of which are visible through the nebula. The third and final image zooms in on the diamond-shaped region near the centre of the other two images. This image is labeled ‘Webb & ALMA, Mid-IR & Sub-mm’. This image is completely different from the other two, showing a bright source at the centre that is surrounded by greenish nebulosity and several looping lines in cream, orange and pink. The upper-right and lower-left corners of this image show a purple streak pointing out of the image.]](https://x-madani.com/wp-content/uploads/elementor/thumbs/unnamed-file-1084-raygb85qnb0hgax97qibnvyodttpynyi7y5f8akts4.jpg "Butterfly Nebula NGC 6302 (Hubble and Webb + ALMA images, side by side)")
