کشف توده‌های مرموز تو دل مریخ؛ شاید بقایای «سیاره‌های شکست‌خورده» باشن!

خب بذارین یه خبر خیلی باحال رو از دل مریخ براتون تعریف کنم: دانشمندها یه عالمه توده‌ی مرموز (یعنی تیکه‌سنگ‌هایی که کی و چطور اون زیر گیر افتادن هنوز معلوم نیست!) توی اعماق سیاره‌ی سرخ پیدا کردن که احتمالاً بقایای همون «پروتوپلنت»ها هستن؛ یعنی سیاره‌هایی که نتونستن کامل بشن و به نوعی پروژه‌های شکست‌خورده منظومه‌شمسی بودن! پروتوپلنت رو اگه بخوام ساده بگم، همون سنگ‌های خیلی خیلی بزرگی هستن که ممکن بود یه روزی خود به خود تبدیل به سیاره بشن، اگه مزاحم نداشتن یا مثلاً یه شهاب‌سنگ گنده نزده بود وسطشون!

ماجرا چی بوده؟ خب، تیمی از دانشمندان با استفاده از اطلاعاتی که «اینسایت» (همین کاوشگر ناسا که چند سال پیش فرستادنش مریخ تا لرزش‌های سیاره رو بسنجه) جمع کرده بود، فهمیدن زلزله‌های مریخی (به این لرزش‌ها میگن Marsquake یعنی زلزله‌هایی که فقط مخصوص مریخه) با یه الگوی خاصی از دل مریخ رد میشن. اینسايت بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ فعال بود تا اینکه به خاطر گرد و خاکی که رو پنل‌های خورشیدی‌ش نشست، دیگه نتونست کار کنه و خداحافظی کرد!

این تیم همین لرزش‌ها رو بررسی کردن و یه سری توده خیلی چگال و عجیب پیدا کردن که اصلاً به مواد اطرافش نمی‌خورد و با بقیه‌ی سنگ‌های اعماق فرق اساسی داشتن. اندازه بعضی از این توده‌ها به ۴ کیلومتر می‌رسه! (یعنی تقریباً هم‌قدّمون باشه با چندتا برج میلاد روی هم.) این توده‌ها در عمق‌های مختلف زیر پوسته‌ی مریخ گیر افتادن، جایی که گرماش به ۱۵۰۰ درجه سانتی‌گراد هم می‌رسه، یعنی جهنم دره‌ای اساسی.

نکته اینجاست که مریخ نسبت به زمین خیلی سیاره‌ی بی‌حرکت‌تریه. زمین لایه‌های تکتونیکی داره (یعنی پوسته زمین مثل تیکه‌پازل از تیکه‌های جدا جدا تشکیل شده و اینا دائم جا‌به‌جا میشن، باعث زلزله و آتشفشان و این چیزا میشن)، ولی مریخ پوسته‌ش یه تیکه‌ست و کلش سال‌هاس همونه که بوده! این یعنی مثلاً تیکه‌هایی که یه زمانی به دل مریخ رفته‌ن، سر جاشون موندن و فرآیند ذوب و حرکت زیادی هم ندیدن.

حتی نویسنده اصلی این مقاله، کانستانتینوس چارالامبوس (که دانشمند سیاره‌شناسه و تو لندن کار می‌کنه)، گفته: «تابه‌حال هیچ‌وقت داخل یه سیاره رو این‌قدر واضح و دقیق ندیده بودیم. چیزی که الان می‌بینیم، یه جاییه که با تکه‌های باستانی تزئین شده!»

اینم بگم که اون توده‌هایی که کشف شدن، احتمالاً از زمان برخوردهای وحشتناک حدود ۴.۵ میلیارد سال پیش تو مریخ به جا موندن. اون موقع که منظومه‌ شمسی تازه داشت شکل می‌گرفت، کلی سنگ و شهاب‌سنگ و پروتوپلنت مزاحم این ور اون ور پرسه می‌زدن و همین برخوردها، باعث شده این حجم‌های متراکم تو دل مریخ بمونن. دانشمندها میگن احتمالاً اگه کره زمین هم تیکه‌تیکه نبود و لایه‌هاش حرکت نمی‌کرد، الان ما هم همچین سازه‌هایی تو دل گوشه‌وکنار سیاره‌مون داشتیم.

اما دانشمندها چجوری فهمیدن؟ با بررسی داده‌های همون مریخ‌لرزه‌ها، دیدن بعضی از امواج، بیشتر طول می‌کشه تا از یه بخش‌هایی رد شن. یعنی اونجا چگالی بیشتری داره و “عجیب” به نظر میاد! این یعنی اون قسمت‌ها احتمالاً از جنس پوسته‌ی فعلی مریخ نیستن و از جای دیگه اومدن اونجا گیر افتادن.

کل ماموریت اینسایت نزدیک ۱۳۰۰ تا مریخ‌لرزه رو ثبت کرد. تازه جالب اینجاست که تو همین داده‌ها، دانشمندها یه بار هم یه اقیانوس زیرزمینی گنده زیر سطح مریخ پیدا کرده بودن! (یعنی معلوم نیس هنوز چند تا سورپرایز مونده باشه زیر سطح مریخ اونم صرفاً با شنود زلزله‌ها!)

ناگفته نمونه که لرزه‌های مریخی مثل زمین نیست که بخوان با جابجایی صفحات پوسته ایجاد بشن. اینا بیشتر از جاهایی مثل ریزش سنگ‌ها، شکستن صخره‌ها یا برخورد شهاب‌سنگ به سطح مریخ اتفاق می‌افته و کلن دنیای دیگه‌ای داره.

تو کل این داستان دانشمندها هنوز شگفت‌زده‌ان که چجوری تونستن تا این اندازه دقیق شرایط درونی مریخ رو دربیارن. یکی دیگه از پژوهشگرها، تام پایک، گفته: «ما می‌دونستیم مریخ مثل یه کپسول زمانیه که اطلاعات عصرهای اولیه خودش رو نگه داشته… ولی هیچ‌وقت فکر نمی‌کردیم انقدر واضح و روشن بتونیم ببینیمش!»

خلاصه… مریخ برای دانشمندها یه جور آرشیو دست‌نخورده از تاریخ خیلی دور منظومه شمسیه و هر چی بیشتر زیرپوستش رو بررسی می‌کنن، انگار گنج جدید کشف می‌کنن! این بارم معلوم شد اعماق این سیاره یه عالمه “سیاره‌ی شکست‌خورده” رو تو خودش جا داده، و شاید هنوز کلی راز دیگه هم داشته باشه که بی‌صدا دفن شدن!

اگه دوست دارین درباره چیزهای عجیب و غریب مریخ بیشتر بدونین، مثلاً شگفتی‌هایی که رو سطحش هست یا ماموریت‌هایی که تو همین چند سال اخیر کشف‌های عجیبی داشتن (مثل کشف عنکبوت‌های غول‌پیکر یا توده‌های مرموز شمال مریخ)، حتماً بیشتر کنجکاوی کنین؛ مریخ همیشه پر از شگفتی و رمز و رازه!

منبع: +