خب، آماده‌اید یه ماجرای باحال از تمدن باستانی مایاها گوش کنید؟ این داستان درمورد یه سنگ‌قبر (یا بهتر بگیم یه آلتار) خیلی قدیمیه که حدود ۱۳۰۰ سال پیش تو شهر باستانی کوپان (COPÁN) تو هندوراس ساخته شده. اسم این شاهکار، “آلتار کیو” (Altar Q) هست. هنوز که هنوزه کل تاریخ‌شناسا سر اینکه دقیقاً معناش چیه، بحث دارن. ولی الان یه انسان‌شناس به اسم ریچ سندوال (Rich Sandoval) اومده با یه تئوری خیلی خفن، کل ماجرا رو زیر و رو کرده!
آقای سندوال میگه این آلتار، فقط پر از حروف تصویری (هیروگلیف) نیست که همه می‌شناسنش، بلکه کلی “زبان اشاره” هم توش قایم شده. یعنی به غیر از متن، دست‌های ۱۶تا شاه کوپان که دورتادور آلتار کنده‌کاری شدن، خودشون یه عالمه معنی دارن. اون اعتقاد داره اِشاره‌های دست این شاها کلی پیام رمزگونه داشتن و حتی نشون‌دهنده تاریخ‌های مهم تقویم مشهور و عجیب وغریب مایاها بودن! (تقویم لانگ کانت یا Long Count Calendar، که مثلاً هر دوره‌ش ممکن بود چند هزار سال باشه، نه مثل تقویم‌های ما که سالی، ماهی عوض میشه.)
حالا یه توضیح کوچولو راجع به این تقویم مایا: مایاها یه جور تقویم فوق پیشرفته داشتن که واحدهاش خاص بود. مثلا:
- ۱ بَک‌تون (b’ak’tun) = ۱۴۴۰۰۰ روز
- ۱ کاتون (k’atun) = ۷۲۰۰ روز
- ۱ تون (tun) = ۳۶۰ روز
- ۱ وینال (uinal) = ۲۰ روز
- ۱ کین (k’in) = ۱ روز
یعنی یک عدد شبیه 9.19.10.0.0 یعنی ۹ بَک‌تون، ۱۹ کاتون و… خلاصه باید ریاضی‌تون خوب باشه تا تاریخاش رو در بیارین!
حالا داستان چیه؟
سندوال وقتی اومده آلتار Q رو بررسی کنه، متوجه میشه هیروگلیف‌هایی هست که قبلاً هم همه بهش توجه داشتن؛ اما چیزی که تازه بهش رسیده اینه که حرکت‌ها و اشاره‌های دست شاهان هم خودش یه سری کد جداگونه‌ست! (یعنی فقط متن نیست که حرف میزنه، دستا هم دارن داد میزنن!) اون حتی بعضی از دست‌اشاره‌ها رو با هیروگلیف مربوط به عدد صفر مقایسه می‌کنه و به یه نتیجه جالب می‌رسه.
جالبیش اینجاست که تو هیچ‌جای متن هیروگلیفی به شکل واضح تاریخ لانگ کانت نیاورده بودن، درحالی که تو بیشتر آثار سلطنتی این کار رو می‌کردن؛ اما سندوال میگه اشاره‌های دست دقیقاً همین تاریخ‌ها رو پنهون کردن!
طبق تحقیقاتی که انجام داده، هر طرف این آلتار – شمال، جنوب، شرق و غرب – هرکدوم یه رخداد بزرگ رو نشون میدن:
- مثلاً مرگ اولین پادشاه
- مرگ آخرین پادشاه
- یه رویداد مرتبط با خدای موردعلاقه پادشاه شانزدهم
- یا یک تاریخی که ۱۶ روز بعد از شروع یک مراسم ۶۴ روزه‌ست!
یه نکته باحال: عدد ۱۶ تو کل داستان خیلی برجسته‌ست. مثلاً جمع ضرایب تاریخ تولد و مرگ شاه اول و آخر هم میشه ۱۶. سندوال میگه “۱۶ مهم‌ترین عدد این آلتاره” و حتی فکر می‌کنه تقارن‌های زیادی بین متن، نشونه‌های اشاره و دکور اون اطراف با همین اعداد هست.
راستی، سندوال ادعا می‌کنه سیستم نوشتن مایا، خیلی پیچیده‌تر از چیزیه که تاحالا تصور می‌شده؛ اون باور داره اینا عملاً دو نوع خط متفاوت داشتن: یکی هیروگلیف رسمی و یکی هم زبان اشاره تصویری. (هیروگلیف یعنی نوشت‌افزار تصویری مثل نمادها به جای حروف امروزی.) تازه اون میگه این نوآوری تو هیچ جای دیگه دنیا شبیهش رو نداریم!
حالا معلومه که همه هم با سندوال موافق نیستن. مثلاً یه کارشناس دیگه به اسم الکساندر توکووینین (Alexandre Tokovinine) میگه: «به‌نظرم این حرفا خیلی دور از واقعیت‌ان! داده‌های بصری و متنی انگار دست‌کاری شدن که نظریه پژوهشگر رو درست جلوه بدن.» ولی خب، سندوال میگه دلایلش فقط یه مورد نیست و همگی همزمان همدیگه رو تأیید می‌کنن.
در آخر، سندوال امیدوارِ با این کشفیاتش، راه واسه رمزگشایی‌های بعدی هموار بشه و بفهمیم واقعاً مایاها چطور فکر می‌کردن. راستی این تمدن واقعاً عجیب بوده: جمعیتشون به ۱۶ میلیون هم رسیده بوده (یعنی دو برابر جمعیت نیویورک امروزی!) و خب، هنوز هم رازهای زیادی ازشون مونده.
اگه کنجکاو شدین بیشتر بدونین، بد نیست درباره تقویم مایا (و مخصوصاً رمز و راز پایان دنیا در سال ۲۰۱۲!) یا داستان‌های جالب دیگه‌شون سرچ کنین. خلاصه، هرچی از مایاها بگیم کم گفتیم!
منبع: +
