تا حالا برات پیش اومده که مثلاً یه پول ناگهانی بیاد دستت – مثل وقتی عیدی می‌گیری، تو قرعه‌کشی بانک برنده می‌شی یا یهو کارفرما یه پاداش می‌ریزه به حسابت؟ جالبه بدونی یه پدیده به اسم «اثر پول بادآورده» یا House-Money Effect هست که می‌گه وقتی پول غیرمنتظره یا اضافی میاد دستمون، معمولاً بیشتر ریسک می‌کنیم یا بی‌ضابطه‌تر خرجش می‌کنیم.
مثلاً وقتی از جیب خودت پول درمیاری واسه خرید یه چیز گرون، هزار بار سبک-سنگین می‌کنی، اما همین که پول بادآورده باشه، یه‌جوری کمتر ته دلت می‌سوزه و راحت‌تر ولخرجی می‌کنی! این پدیده بخشیه از «حسابداری ذهنی یا Mental Accounting» که توضیح می‌ده ما آدم‌ها چجوری پول‌هامونو تو ذهنمون دسته‌بندی و خرج می‌کنیم؛ بعضی پول‌ها رو جدی‌تر حساب می‌کنیم، بعضیا رو خیلی بی‌خیال‌تر.
حالا یه تیم محقق اومدن نشستند و همه تحقیقاتی که تو این حوزه انجام شده رو زیر و رو کردن تا بفهمن قضیه تا چه حد واقعیه، تو چه شرایطی پیش میاد و چطوری قوی و ضعیف میشه. این مدل بررسی‌ها رو بهش می‌گن «متاآنالیز» یعنی کلی تحقیق رو با هم قاطی می‌کنن تا یه نتیجه جامع‌تر بگیرن.
بررسیشون رو ۳۶ تا مطالعه مختلف انجام دادن و کلی داده رو جمع زدن (۵۷ مورد از داده‌ها نوعی بودن که یه عدد پشتشونه، ۱۸ مورد هم از اونایی بودن که جوابشون بله یا نه هست). واسه اینکه نتیجه‌ها دقیق‌تر و قابل اعتمادتر باشه، از یه روش آماری خاص به اسم «مدل اثرات تصادفی یا Random-effects model» استفاده کردن – اینجوری تأثیر تفاوت‌های بین تحقیقات مختلف کمتر میشه.
خلاصه‌ی ماجرا اینه: اثر پول بادآورده واقعاً وجود داره، ولی اونقدرها هم قوی نیست که فکر می‌کنیم. به طور میانگین، شدت این اثر در بررسیشون “g = 0.37” و نسبت ریسک‌پذیری «rr = 1.33» بوده. اگه این عددها برات ناواضحه: یعنی افرادی که پول غیرمنتظره می‌گیرن، حدود ۳۳ درصد بیشتر اهل ریسک و ولخرجی میشن.
البته، داستان به این سادگی نیست! محقق‌ها فهمیدن که این اثر کلی بالا پایین داره و تو همه شرایط همیشه رخ نمی‌ده. تو آزمایشگاه و محیط‌های کنترل شده (یعنی شبیه‌سازی فضای تحقیقاتی نه زندگی واقعی)، اثر پول بادآورده شدیدتره. ولی وقتی موضوع به دنیای واقعی نزدیک‌تر میشه، مثلاً خود آدم‌ها تو زندگی واقعی‌شون تصمیم می‌گیرن، این ریسک‌پذیری کمتر میشه.
یه نکته دیگه اینکه بیشترین شدت این اثر رو بین دانشجوها دیدن و مخصوصاً تو کشورهای آسیایی. یعنی شاید فرهنگی باشه که بعضی جاها مردم وقتی پول مجانی میاد، راحت‌تر خرج می‌کنن یا ریسک می‌پذیرن.
یه چیز جالب دیگه این بود که هرچی سال انتشار تحقیق‌ها بالاتر رفته یعنی جدیدتر شدن، شدت این اثر کمتر شده. این نشون می‌ده که شاید دیگه مردم اونقدری بعد از گرفتن پول بادآورده بی‌احتیاط نیستن که یه زمانی بودن؛ یعنی این پدیده جنبه‌ی جهانی و همیشگی نداره و ممکنه زمان‌دار یا وابسته به فرهنگ باشه.
راستی، محقق‌ها بررسی کردن که شاید تو انتشار مقاله‌ها یه جور «سوگیری انتشارات یا Publication Bias» باشه – یعنی فقط تحقیق‌هایی که نشون می‌دن این اثر هست، چاپ میشن. البته تو این مورد سوگیری خیلی شدید نبود، ولی باید حواسمون باشه که نتایج همیشه دقیق و کامل نیستن.
در آخر، حرف اصلی این تحقیق اینه که آره، پول بادآورده روی ریسک‌پذیری و خرج کردن ما تأثیر می‌ذاره، اما نه همیشه و نه همه جا یکسان. بیشتر تو شرایط خاص و محیط‌های آزمایشگاهی این موضوع خودش رو نشون می‌ده.
خلاصه اگر یه وقت پولی از جایی غیرمنتظره گیرت اومد، حواست باشه که مغز آدمیا با این پول‌ها یه جور خاص‌تر برخورد می‌کنه و امکان ریسک و ولخرجی بالاتر می‌ره. یه نفس عمیق بکش و تصمیمت رو یه بار دیگه سبک‌سنگین کن 😉
منبع: +
