خب، تصور کن یه تیکه سنگ کوچولو از فضا اومده باشه و همه اون چیزایی رو که دانشمندا درباره چگونگی ساخته‌شدن سیاره‌های منظومه شمسی فکر می‌کردن به چالش بکشه! دقیقاً همین اتفاق با شهاب‌سنگ Northwest Africa 12264 افتاده. این سنگ فضایی فقط پنجاه گرم وزن داره — واقعاً کوچیکه، اما حسابی در دنیای نجوم سر و صدا راه انداخته.
تا حالا همه می‌گفتن سیاره‌های نزدیک به خورشید، یعنی عطارد و زهره و زمین و مریخ (همون سیاره‌های سنگی)، زودتر از بقیه ساخته شدن؛ بعدش تازه سیاره‌های بزرگ‌تر و دورتر، مثلاً مشتری و زحل و اون دونه یخی‌های بعد از کمربند سیارک‌ها، سر و شکل گرفتن. دلیلش هم خیلی منطقی به نظر میومد: هر چی از خورشید دورتر میشی دما کم‌تره و تشکیل این سیاره‌ها بیشتر طول می‌کشه — مخصوصاً سیاره‌هایی که یخ آب زیادی دارن، چون دیرتر داغ می‌شن و لایه‌های داخلی‌شون دیرتر درست می‌شه.
حالا چی کشف کردن؟
ادقانای شهاب‌سنگ رو اندازه‌گیری کردن و به طور خاص نسبت ایزوتوپ‌های کروم و اکسیژن توش رو بررسی کردن. ایزوتوپ همون نسخه‌های متفاوت از یه عنصره، با تعداد نوترون متفاوت. این نسبت خاص نشون می‌ده که منشاء این شهاب‌سنگ از بخش‌های بیرونی منظومه شمسی بوده — یعنی از همون جایی اومده که سیاره‌های یخ‌زده و دورتری مثل اورانوس و نپتون هستن!
حالا اینجا نکته هیجان‌انگیز داستانه: دانشمندا با روش‌های خیلی دقیقِ سن‌یابی ایزوتوپی (یعنی تعیین سن مواد از طریق بررسی ترکیب ایزوتوپ‌هاشون)، فهمیدن این تیکه سنگ ۴.۵۶۴ میلیارد سال پیش ساخته شده. فقط دو تا سه میلیون سال بعد از اینکه اولین مواد جامد منظومه شمسی شکل گرفتن. یعنی دقیقاً همون زمان تقریبی ساخته‌شدن سیاره‌های سنگی نزدیک به خورشید!
تا همین الان، فکر می‌کردن فقط سیاره‌های نزدیک، تو این تاریخ ساخته شدن و اون گنده‌ترها دیرتر جمع و جور شدن. اما این شهاب‌سنگ اومده دقیقاً خلاف اینو ثابت کنه. یعنی چی؟ یعنی احتمالش هست که هم سیاره‌های سنگی و هم سیاره‌های یخ‌زده‌ی دورتر — همزمان با هم شکل گرفتن!
فرآیند ساخت سیاره‌ها هم اینجوریه: دور ستاره‌های جوون، یه دیسک چرخان از گاز و گرد و غبار جمع می‌شه. ذرات کوچیک سر هم می‌خورن، به هم می‌چسبن و کم کم چیزی به اسم accretion شکل می‌گیره. Accretion یعنی همین رشد و بزرگشدن ذره‌ها موقع چسبیدن به هم. بعدش این جرم‌های تازه شکل گرفته گرم می‌شن و داخلشون لایه لایه می‌شه، مثلاً هسته، گوشته و پوسته درست می‌شه — دقیقاً مثل کاری که تو سیاره زمین اتفاق افتاده.
این یافته جدید کلاً نگاه ما رو به روند تولد سیاره‌ها به هم ریخته. چون اگه تو منظومه شمسی اینجوری بوده، احتمالاً تو منظومه‌های دیگه کهکشان هم همین اتفاق میفته و سیاره‌های دور و نزدیک یه جور ساخته می‌شن!
راستی، این سنگ رو سال ۲۰۱۸ از یه فروشنده تو مراکش خریدن و حالا با تکنولوژی امروزی موفق شدن ساختارش رو انقدر دقیق بررسی کنن که این راز بزرگ رو کشف کنن.
خلاصه بخوام بگم: اگه دانشمندا درست فهمیده باشن، باید دفترچه‌های درسی نجوم رو حسابی بازنویسی کنن! انتشار این یافته هم تو ژورنال Communications Earth & Environment اتفاق افتاده — یعنی کاملاً معتبره.
آخ آخ! تازه دانشمندا می‌گن شاید این سرنخ، فقط آغاز فهم بهتر شکل‌گیری سیاره‌ها تو کل عالم باشه. باید ببینیم شهاب‌سنگ‌های بعدی چی واسه گفتن دارن!
پ‌ن: شهاب‌سنگ یعنی سنگ‌های فضایی که تو جو زمین می‌سوزن یا به زمین می‌خورن. این اتفاق زیاد هم میفته، اگه کنجکاوی تعدادش هستی یه سرچ بزنی “چند تا شهاب‌سنگ هر سال می‌خوره زمین” بد نیست!
خلاصه، داستان فقط با یه شهاب‌سنگ فسقلی، جذاب‌تر شد؛ کی فکرشو می‌کرد؟ 😄
منبع: +
![This wider view of the Uranian system with Webb’s NIRCam instrument features the planet Uranus as well as six of its 27 known moons (most of which are too small and faint to be seen in this short exposure). A handful of background objects, including many galaxies, are also seen. [Image description: The planet Uranus is on a black background just left of centre. Just below the planet at the 7 o’clock position is a faint blue point labeled Puck. Brighter blue points at 8 o’clock, 5 o’clock, and 3 o’clock are labeled Ariel, Miranda, and Umbriel, respectively. Two additional blue points at 7 o’clock and 5 o’clock are labeled Titania and Oberon]](https://x-madani.com/wp-content/uploads/elementor/thumbs/unnamed-file-880-r975qkv7wrz9nm3ywehidj4gf2l323wyzuau1n9rd0.jpg "Wider view of the Uranian system")