قطعاً علم همیشه جوابارو نمی‌دونه، حتی گاهی فقط سوالای بهتری رو برامون مطرح می‌کنه! تو چند سال اخیر، دانشمندا با سیگنالای عجیب از فضا، کشفای مرموز زیر دریا و نشونه‌هایی از رمز و راز زندگی تو سیاره‌های دیگه، حسابی ذهنشون مشغول شده. بیا با هم ۱۰ تا از تازه‌ترین معماهای علمی رو مرور کنیم؛ چیزایی که هنوز جواب درست‌درمونی براش نداریم و بعضیاشون اصلاً مسیر علم رو هم عوض کردن!
۱. کف اقیانوس گم‌شده زیر اقیانوس آرام!
اواخر سال ۲۰۲۴، زمین‌شناس‌ها با ابزارای تصویربرداری لرزه‌ای جدید، یه «تیکه از کف اقیانوسِ قدیمی» رو صدها کیلومتر زیر پوسته زمین، اطراف خط برآیند شرق اقیانوس آرام کشف کردن. معمولاً باید جابه‌جایی صفحات زمین شناسی یا همون «تکتونیک صفحه‌ای» باعث می‌شد این بخش از پوسته بره پایین‌تر، حل شه یا ذوب بشه؛ ولی این یکی انگار گیر کرده! حالا دانشمندا حسابی می‌خوان بدونن این جور «گورستون‌های پوسته» کجان، چرا گیر می‌کنن و اصلاً چندتا از این موردای عجیب داریم؟ این وسط، روند بازیافت سنگ، تولید آتشفشان و حتی شکل‌گیری کوه‌ها رو هم تحت تاثیر می‌ذاره.
۲. تِلِیوس: توپ رادیویی ناشناخته‌ای تو راه شیری
یه حباب خفن و تقریبا کاملاً گرد تو سال ۲۰۲۵ کشف شد که فقط با امواج رادیویی دیده میشه و بهش “تِلِیوس” میگن (اسم فشنگشه!). شاید بقایای یه انفجار ستاره‌ای باشه (بهش میگن ابرنواختر)، ولی انقدر صاف و تمیز و بدون هیچ نشونهٔ دیگه‌ای که همه رو گیج کرده. فعلاً هیچکس نمی‌دونه چیه یا چقدر بزرگ و قدیمیه؛ هر مدل تخمینی بزنی یا خیلی جوونه یا خیلی بزرگ و پیر! نکتهٔ جالب اینه فقط با امواج رادیویی میشه پیداش کرد، نه نور مرئی و نه اشعه ایکس. خلاصه، یه معمای فضایی در حد فیلمای علمی-تخیلی!
۳. لکه‌های پلنگی مریخ و مواد معدنی زندگی‌ساز
کاوشگر Perseverance ناسا از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵ تو محل Jezero Crater روی مریخ، نقطه‌هایی پیدا کرده که مواد آلی و “لکه‌های شبیه پوست پلنگ” توشونه. بعضی از مواد معدنی اونجا مثل “ویویانیت” و “گریگیت” هم تو زمین نشونه‌هایی از حضور باکتریا هستن؛ یعنی شاید یه زمانی توی مریخ هم زندگی بوده. اما مشکل اینه که بعضی واکنش‌های غیرزیستی هم می‌تونن همین نشونه‌ها رو بسازن! واسه جواب قطعی باید نمونه‌ها رو بیارن زمین تا با دستگاه‌های دقیق‌تر بررسی کنن. فعلاً مریخ رازهاش رو حفظ کرده!
۴. آیا ما توی یه حفره بزرگ کیهانی زندگی می‌کنیم؟!
تحقیقات جدید سال ۲۰۲۵ می‌گه شاید کهکشان ما (راه شیری) توی یه منطقهٔ کیلومتری خالی از ماده باشه که ابعادش به حدود یه میلیارد سال نوری می‌رسه و ۲۰٪ ماده کمتری داره. این می‌تونه اختلاف عجیب سرعت گسترش جهان رو تا حدودی توضیح بده؛ دانشمندها بهش میگن مشکلات “Huble tension” یعنی همین که اندازه‌گیری سرعت انبساط جهان تو زمان‌های مختلف باهم نمی‌خونه. اگه این فرضیه درست باشه، بخشی از مشکلات کیهان‌شناسی، به خاطر موقعیت ماست و نه قوانین عجیب جدید. البته هنوز مخالف زیاد داره و همه‌چیز به داده‌ها و نقشه‌برداری‌های آینده بستگی داره.
۵. پالس‌های عجیب بالا‌رونده از قطب جنوب (معمای ANITA)
بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸، آزمایش بالنی NASA به اسم ANITA تونست سیگنالای رادیویی‌ای از زیر یخای قطب جنوب بگیره که انگار ذرات فوق‌العاده پرانرژی کل سنگ و یخ زمین رو رد کردن و از اون‌طرف زدن بیرون. بر اساس قوانین ذرات بنیادی، چنین چیزی خیلی کم پیش میاد؛ شاید حتی نشونه‌ای از فیزیک جدید باشه! یا شاید فقط تداخل ابزار یا انعکاس عجیب بوده؟ هنوز هیچکس نمی‌دونه، ولی دانشمندا همچنان دارن سیگنالا رو تحلیل می‌کنن.
۶. چرا عوارض کووید طولانی (Long COVID) اینقدر فرق داره؟
میلیونا نفر هنوز ماه‌ها بعد از کرونا، خستگی، مه مغزی، تنگی نفس و… رو تجربه می‌کنن. معمای اصلی اینه که مکانیزم دقیقش چیه؟ بعضیا میگن شاید ویروس یا تیکه‌هایی از اون تو بدن بمونه و سیستم ایمنی رو هی درگیر نگه داره؛ بعضیا میگن مجموعه‌ای از عوامل مثل تغییرات سیستم ایمنی، مشکلات میکروبای بدن (microbiome یعنی جمعیت باکتری‌ها و میکروبای مفید تو بدن)، لخته‌های کوچیک خون و آسیب به رگ‌ها. هیچ عامل تنها نمی‌تونه همهٔ علائم رو توضیح بده، برای همین هنوز درمان مشخص و دقیق نداریم و تحقیقات ادامه داره.
۷. معماهای مغناطیسی: از فیلد کیهانی تا ناهنجاری زمینی
یه معمای عجیب اینه که میدان‌های مغناطیسی اولیهٔ جهان انقدر ضعیف بودن که با سیگنالای مغزی انسان قابل مقایسه‌ان! (خودشون اینو با مثال brain signals یعنی سیگنال مغزی توضیح دادن)، ولی همینا امروزه کل ساختار عظیم جهان رو تحت تاثیر گذاشتن. زمین هم ماجرای خودش رو داره: تو ۳۰۰۰ سال پیش یه جهش شدید تو شدت میدان مغناطیسی تو منطقه خاورمیانه اتفاق افتاده که هنوز کسی دقیق توضیحش نداده؛ بهش میگن “ناهنجاری عصر آهن شامات”. خلاصه حواس‌پرکیش مغناطیس، چه تو مغز آدما باشه چه تو فضا، همچنان دانشمندا رو سردرگم نگه داشته.
۸. ونوس چرا نابود شد؟
همیشه فکر می‌کردیم ونوس (خواهر زمین) قدیما آب و اقیانوس داشته ولی بعدش از شدت گرمای گلخانه‌ای بخار شده و نابود شده. تحقیقات جدید اما می‌گه شاید از اول ونوس خشک بوده و اصلاً هیچوقت آب کافی نداشته که اقیانوسی شکل بده! اگه این درست باشه، به شدت مهمه واسه فهم اینکه چرا سیاره‌ای مثل زمین قابل‌زندگی باقی مونده؛ یعنی شاید برای زندگی شرایط اولیه و حتی ریزه‌کاریای جَو خیلی مهم‌تر از چیزی باشه که فکر می‌کردیم. هنوز معلوم نیست چه اتفاقی واقعاً برای ونوس افتاده و اواخر این دهه باید فضاپیماهای ناسا و ESA (آژانس فضایی اروپا) برن سراغش.
۹. اثر امپمبا: وقتی آب گرم زودتر یخ می‌زنه!
حتماً شنیدی آب داغ بعضی وقتا سریع‌تر از آب سرد یخ می‌زنه، در صورتی که به نظر معکوس میاد! به این پدیده میگن اثر Mpemba (که اسم یه دانش‌آموز تانزانیایی هست که اینو دوباره مطرح کرد). واقعاً هم تو بعضی شرایط این اتفاق می‌افته؛ ولی خیلی به شکل یخچال، سرعت تبخیر، حرکت آب و عوامل ریز بستگی داره. دانشمندا هنوز یه جواب قطعی ندارن و این معما از سر سفره آشپخونه تا آزمایشگاهای فیزیک پیشرفته ادامه داره!
۱۰. ذخایر آب شیرینِ پنهان زیر دریا
تازه تو سال جاری، محقق‌ها تونستن آب شیرین رو از زیر کف اقیانوس، نزدیک ساحل نیوانگلند آمریکا پمپ کنن؛ ختم کلام اینکه یه مخزن عظیم آبِ تقریباً شیرین زیر کف دریاست که احتمالاً بقایای آب‌های ذوب‌شده‌ی یخچال‌های دوران‌های قدیمه و خیلی کند با آب امروزی شارژ میشه. حالا مسئلهٔ مهم‌اینه که چطور میشه برداشتش کرد بدون اینکه باعث فرو ریختن لایه‌های زیرین بشیم، یا اصلاً این آب چند سال اونجاست و اینکه مرز و مالکیت این منابع زیر آب بین کشورها چیه؟ احتمالاً این کشف تو آینده نقش اساسی برای حل مشکل آب دنیا پیدا کنه، هرچند هنوز کاملاً مشخص نیست به چه کارمون بیاد!
خلاصه حرف، علم حتی وقتی فکر می‌کنه جواب آخر رو داده، همیشه سورپرایزشو داره. این معماهای جدید، فقط بخشی از سؤال‌هایی‌ان که دانشمندا رو تا سال‌ها درگیر نگه می‌دارن. هرکدوم نشون میده که دنیا چقدر عجیب‌تر، پیچیده‌تر و شگفت‌انگیزتر از اونیه که فکر می‌کردیم!
منبع: +
