تا حالا فکر کردی سیاره‌ها چجوری به دنیا میان؟ داستان اینه که مثلاً یه سیاره بچه یا همون پروتوپلنت (Protoplanet یعنی سیاره‌ای که هنوز کامل نشده و داره شکل می‌گیره) وسط این همه گرد و غبار و گاز دور یه ستاره جوون درست میشه. اینا اونقدر بزرگن که بعضیاشون حتی چند برابر مشتری (همون بزرگ‌ترین سیاره منظومه شمسی خودمون) جرم دارن!
حالا یه تیم از ستاره‌شناسای باحال، موفق شدن یه همچین موجودی رو سرِ کار ببینن! سیاره‌ای که اسمشو گذاشتن AB Aurigae b، تقریباً چهار برابر مشتری وزن داره و از ستاره‌ی مادر خودش ۹۳ واحد نجومی فاصله داره. واحد نجومی (AU) یعنی فاصله زمین تا خورشید، پس این سیاره حدوداً سه برابر فاصله خورشید تا نپتون، از ستاره‌ش دورتره! این خودش حسابی هیجان‌انگیزه چون داریم سیاره‌ای رو می‌بینیم که دقیقاً در حال بزرگ شدنه – واقعاً در لحظه داره متولد میشه!
ابزارشون؟ یه دستگاه عجیبه به اسم اسپکتروگراف MUSE که به «تلسکوپ خیلی خیلی بزرگ» در شیلی وصله (اسمش واقعاً همینه: Very Large Telescope!). این وسیله قدرتمند، تونسته نشونه‌هایی از نور هیدروژن آلفا رو بگیره؛ یعنی دقیقاً نوری که از گاز داغِ در حال سقوط به سمت سیاره و تغذیه از «دیسک پروتوپلنتری» (دیسک بزرگی از گاز و گرد و غبار که دور ستاره‌های جوون می‌چرخه) میاد.
یه چیز جالب اینه که اون چیزی که ستاره‌شناس‌ها دیدن اسمش هست پروفایل معکوس پی سیگنی (inverse P Cygni profile)؛ یعنی؟ یعنی الگوی خاصی از نور هیدروژن که نشون میده کلی گاز داره به سمت سیاره میاد و تقریباً با سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ثانیه میره جلو! خلاصه این که داریم می‌بینیم سیاره واسه خودش مواد جمع می‌کنه تا بزرگ‌تر بشه. تو همین طیف نور، وقتی بعضی خطاها قرمزتر به نظر میان، یعنی گازی هم داریم که داره از ما دورتر میشه (حدود ۷۵ کیلومتر بر ثانیه). جمع این دوتا رفتار، امضای دقیق فرایند تشکیل یه سیاره‌س!
حالا چرا AB Aurigae b خاصه؟ طبق چیزی که تاحالا داشتن، اغلب سیاره‌های جوونی که عکسشون رو مستقیماً گرفتن، تو شکاف‌هایی مثل تونل توی دیسک‌شون قرار دارن (یعنی جاشون رو قبلاً حسابی باز کردن!). اما این یکی هنوز وسط دیسک تولدشه، همون‌جایی که همه چیز شلوغ و شلوغه. این باعث شده دانشمندها یه جورایی اولین بار دارن واقعی می‌بینن یه سیاره چجوری واقعاً غذا می‌خوره بزرگ میشه! تازه خود سیستم کلی جوونه – فقط۲ میلیون سال عمرشه! (نسبت به مثلا ۴ میلیارد سال عمر زمین، واقعاً بچه‌سی!).
یه نکته دیگه اینه که موقعیت خاصش، بعضی مدل‌های کلاسیک ساخت سیاره رو به چالش کشیده. چون این سیاره اینقدر از ستاره دور افتاده که نمی‌تونسته مثل مشتری و زحل کم‌کم هسته درست کنه و روش گاز جمع کنه (این روش میشه core accretion)، بلکه احتمالاً یه سری تیکه‌های دیسک به خودشون فروپاشیدن و خیلی سریع سیاره رو ساختن (این میشه gravitational collapse، یعنی فروپاشی گرانشی دیسک).
کل قضیه اینه که نشونه‌های نور هیدروژنی که پیدا کردن، اولین شواهد مستقیمه که یه سیاره درست وسط دیسکی که ازش متولد شده داره بزرگ میشه. اون دیسک کوچیک‌تری که دور خود سیاره‌اس اسمش هست دیسک گردش-سیاره‌ای یا circumplanetary disk (یعنی دیسکی که دور خود سیاره می‌چرخه و انگار یه لوله تغذیه‌ست براش!).
این کشف تازه شروع راهه. قراره کلی مشاهدات دیگه انجام بدن تا بفهمن دقیقاً چقدر از اون نور عجیب از خود سیاره میاد و چقدرش از دیسک اطرافشه. شاید هم کشف کنن کلی سیاره جوون دیگه همین شکلی دارن رشد می‌کنن.
در نهایت، داستان AB Aurigae b نه فقط یه کشف علمی شاخ، بلکه یه پنجره تازه‌س به دنیایی که قرن‌ها ازش فقط خیال‌بافی می‌کردیم. هرچی پیش بریم، بیشتر می‌فهمیم این سیاره‌های بامزه چجوری دارن تو کهکشان‌ها سر و کله‌شون پیدا میشه!
منبع: +
