خب رفقا، بیاید یه داستان خفن باستان‌شناسی رو با هم مرور کنیم. اخیراً یه تیم باستان‌شناس توی محل به اسم “اوبی‌رَخمت” تو شمال شرقی ازبکستان کلی سرپیکان کوچیکِ سنگی پیدا کردن که میگن مال حدود ۸۰ هزار سال پیشه! یعنی شاید اولین پیکان‌هایی که انسان (یا شاید نئاندرتال‌ها) باهاش تیر و کمان درست می‌کردن رو پیدا کردیم! خیلی خفن نیست؟
اینو توی یه ژورنال علمی به اسم PLOS One منتشر کردن و میگن این سرپیکان‌ها (که بهشون میگن “میکروپوینت” یعنی پیکان‌های خیلی ریز)، اونقدر کوچیک و باریکن که اصلاً فقط به درد یه تیر خیلی نازک و سبک می‌خوره؛ همون شکلی که برای تیرکمان لازمه. تازه روی این سنگ‌ها یه سری نشونه‌های فرسودگی و شکستگی هست که دقیقاً میشه انتظار داشت از پیکان‌هایی که با شدت به هدف می‌خورن، روشون بمونه. خلاصه احتمالاً این‌ها اولین تیرکمان‌های تاریخن!
یه نفر به اسم Hugues Plisson از دانشگاه بوردو گفته که همین اثراتی که روی این سنگ‌هاست قدر مسلم مال استفاده شدنِ اونا به عنوان سر پیکانِ تیر و کمانه. اگه این حرف تایید بشه، تاریخ اختراع تیر و کمان یهویی ۶ هزار سال میره عقب‌تر — قبلاً فکر می‌کردن قدیمی‌ترین تیرها حدود ۷۴ هزار سال پیش تو اتیوپی بودن.
ماجرا رو جالب‌ترش اینه که خیلی از این پیکان‌های سه‌گوش اولش اصلاً کسی جدی نگرفته بود، چون همشون شکسته بودن و به درد کلکسیون نمی‌خوردن! ولی حالا وقتی تکه‌ها رو بهم چسبوندن و دقیق‌تر بررسی کردن، فهمیدن زاویه‌ها و ردِ شکستنِ سنگ‌ها طوریه که فقط میتونه به خاطر ضربه شدید باشه؛ کاری که تیر و کمان به هدف وارد می‌کنه، نه نیزه پرتابی یا نیزه‌هایی که فقط با دست پرتشون می‌کردن.
حالا یه نکته جالب‌تر: سر همین ماجرا کمی هم شک و تردید هست چون خود تیرکمان‌ها یا حتی چوب تیرها دیگه باقی نموندن — خب، چیزای چوبی تو هوای اون موقع خیلی زود پوسیده می‌شدن. اسم این تردید رو گذاشتن “skepticism” یعنی تردید یا شک و شبهه‌ای که معموله بین باستان‌شناس‌ها وقتی همچین ادعای بزرگی میشه.
حالا برسیم به اینکه کی این سلاح‌ها رو ساخته؟ دقیق نمی‌دونیم! اون منطقه اون زمان قلمرو نئاندرتال‌ها بوده (نئاندرتال یعنی گونه‌ای از انسان که خیلی سال پیش زندگی می‌کرد و ذهن‌‌بازیا و توانایی‌هایی شبیه ما انسان‌های امروزی داشت)، ولی تو همون محل پیکر یه بچه هم پیدا شده که چنتا از دندوناش شبیه نئاندرتاله، ولی جمجمه‌ش گیج‌کننده‌تره! یعنی باستان‌شناس‌ها هنوز مشکوکن که این بچه واقعاً نئاندرتال بوده، یا انسان امروزی، یا حتی ترکیبی از چند گونه مثل دنیسووا (که باز یه گونه دیگه از انسان‌های قدیمیه).
در نتیجه حتی نویسنده‌های اصلی این تحقیق هم کاملاً مطمئن نیستن که این پیکان‌ها رو کی ساخته! خودشون میگن بنظرشون انسان امروزی (هومو ساپینس؛ یعنی همون ماها) بیشتر محتمله، ولی خب با توجه به اینکه نئاندرتال‌ها هم اونجا پرسه میزدن، هنوز قطعی نمی‌شه گفت.
یه سری دانشمند دیگه هم که تو این کار نبودن، میگن اگه این کشف تایید بشه، باید نقشه و زمان‌بندی اختراعات شکار با تیر و کمان رو کلی تغییر بدیم! یعنی ابزارای پیچیده شکار خیلی زودتر از اونی که فکر می‌کردیم تو نقاط بیشتری از دنیا وجود داشتن. اینم یادتون باشه، ما معمولاً همیشه توانایی‌های اجدادمون رو کمتر از واقعیت تصور می‌کنیم!
یه نکته جالب دیگه: این پیکان‌های ازبک حتی از پیکان‌هایی که تو اتیوپی پیدا شدن (حدود ۷۴ هزار سال پیش)، هم قدیمی‌ترن؛ قبلاً این پیکان‌های آفریقایی رو قدیمی‌ترین ابزار تیر و کمان می‌دونستن. تو اروپا هم چندتا پیکان کوچیک توی یه غار به اسم Grotte Mandrin تو جنوب فرانسه کشف شده که نشون میده شاید از ۵۴ هزار سال پیش تو اروپا تیر و کمان بوده، حتی قبل از اینکه انسان امروزی تو اروپا همه‌گیر بشه.
تو آمریکا هم پیکان‌هایی توی ایالت آیداهو هست که حدود ۱۵ هزار و ۷۰۰ سال پیش ساخته شدن، و حتی از معروف‌ترین “کیف ابزار کلیویس” (که خیلی درباره‌ش شنیدید احتمالاً) قدیمی‌ترن. خلاصه تاریخ شکار با تیر و کمان خیلی قدیمی‌تر و جالب‌تر از چیزیه که فکر می‌کردیم!
تا عصر مفرغ (Bronze Age یعنی همون دوره‌ای که انسان‌ها شروع کردن چیزا رو با مفرغ یا همون آلیاژ مس و قلع ساختن)، پیکان‌ها دیگه تو جنگ‌ها نقش اصلی داشتن. مثلاً تو دره تالنس آلمان یا حتی تو سوئیس، بعضی وقتا یه پیکان رو از آهن شهاب‌سنگ می‌ساختن! یعنی انقدر اختراعات شکار و جنگ براشون اهمیت داشته.
در آخر تیمی که دارن روی این سایت ازبک کار میکنن، می‌خوان مشخص کنن کی اولین بار این ابزارا رو به آسیای مرکزی آورد و آیا به گروه‌های دیگه مثل قبایل منطقه شامات (Levant یعنی همون حوالی فلسطین و اردن و سوریه امروزی) ربط دارن یا نه.
یه دانشمند دیگه به اسم کریستین تراین هم گفته بهترین مدرک اینه که محل واقعی شکار با تیر و کمان پیدا بشه؛ جایی که واقعاً این ابزارها به شکار حیوانات خورده باشه. پیدا کردن همچین جایی اما خیلی سخته، چون ممکنه هزاران سال زیر خاک بوده باشه و مدرک ش به راحتی قابل تشخیص نباشه.
در کل، این کشف میتونه یه فصل کاملاً جدید درباره تاریخ قدرت خلاقیت و نوآوری اجدادمون رو برامون باز کنه. واقعاً مغزمان به کار گیره که این همه وقت پیش، این آدم‌ها چقدر ابزارهای پیچیده می‌ساختن — باید بیشتر بهشون افتخار کنیم!
منبع: +
