یه خبر خیلی هیجان‌انگیز برای کسایی که دایناسورها رو دوست دارن! دانشمندای فسیل‌شناس—که بهشون میگن پالیونتولوژیست، همون‌هایی که دنبال کشف راز دایناسورها هستن—توی صحرای گُبی مغولستان یه دایناسور کله‌گنبدی عجیب و غریب پیدا کردن که از دل یه صخره زده بود بیرون! جالب‌تر اینه که این فسیل، قدیمی‌ترین و کامل‌ترین دایناسور کله‌گنبدی‌ایه که تابه‌حال کشف شده!
سن استخوان‌های این دایناسور چیزی بین ۱۰۸ تا ۱۱۵ میلیون ساله؛ یعنی خط زمانی پیدایش این خانواده‌ی کله‌گنبدی‌ها (اسم تخصصیشون Pachycephalosaur، یعنی دایناسورهایی با جمجمه‌های ضخیم و گرد) رو حدوداً ۱۵ میلیون سال عقب‌تر بردن! تا قبل از این پیدا شدن، دانشمندا فکر می‌کردن اینا مال دوران آخر کرتاسه بودن (یعنی ۸۶ تا ۶۶ میلیون سال قبل)، ولی الان معلوم شده خیلی قدیمی‌تر از این حرف‌ها هستن.
بیشتر فسیل‌های این کله‌گنبدی‌ها ناقص بودن و تیکه‌پاره فقط از جمجمه‌شون پیدا شده بود. به خاطر همینه که هنوزم خیلی چیزها درباره‌ی اینکه چطور این کله‌گردهای عجیب‌شون رشد می‌کرده، برای دانشمندا مجهوله. حتی درباره‌ی اینکه اصلاً چرا کله‌هاشون این شکلی بوده اختلاف نظر زیاده! بعضیا میگن این جمجمه‌های ضخیم برای جلب توجه جنس مخالف (یعنی دم‌به‌دم دنبال دلبر جدید بودن!) و دفاع از خودشون استفاده می‌کردن، بعضیای دیگه هم حدس می‌زنن اینا مثل کانگوروها «کیک بوکس» می‌کردن و با کله نمی‌رفتن به جون هم! (کیک‌بوکس یعنی با پاهاشون می‌زدن به همدیگه.)
ولی الان با این کشف جدید، دانشمندها یه قدم بزرگ جلو رفتن. داستان از این قراره: تو شرق مغولستان، تیم ماجراجوی دانشمندها، فسیل یه کله‌گنبدی جدید از دوره کرتاسه اولیه (یعنی حدود ۱۴۵ تا ۱۰۰ میلیون سال پیش) پیدا کردن. اسم علمی‌ای که براش گذاشتن خیلی باحال و معناداره: Zavacephalae rinpoche. «Zava» یعنی ریشه یا شروع (این یکی از واژه‌های تبتیه)، «cephal» هم یعنی سر به لاتین. «Rinpoche» هم یه کلمه تبتیه، یعنی جواهر باارزش. دلیلش هم اینه که وقتی فسیل از دل صخره زده بود بیرون، دقیقاً مثل یه گوهر براق خودش رو نشون داده بود!
حالا کمی درباره‌ی خود فسیل بگیم: چیزی حدود ۵۴ درصد اسکلت دایناسور رو پیدا کردن، که شامل جمجمه کامل و کل دُمش بود، به اضافه یه عالمه استخوان دست و پا، و حتی سنگ‌های داخل معده (بله، بعضی دایناسورها هم برای هضم غذا تو شکمشون سنگ نگه می‌داشتن که غذا رو آسیاب کنه، خیلی باحاله نه؟). بر اساس حدس و اندازه‌گیری‌ها، این دایناسور کوچولو حدود یه متر طول و نزدیک ۶ کیلو وزن داشته.
یه نکته جذاب اینه که با نگاه کردن به حلقه‌های رشد توی استخوان‌های پا (یه جورایی مثل اون دایره‌هایی که تو تنه درختا می‌بینین و سنشون رو می‌شمرن)، دانشمندها فهمیدن که این دایناسور جوون بوده و هنوز درحال رشد بوده، ولی با این حال کله‌گنبدش کاملاً شکل گرفته بوده. این یعنی احتمالاً این دایناسورهای کله‌گنبدی وقتی برای جلب جفت یا مثلاً جنگ و رقابت با بقیه آماده می‌شدن، خیلی زود وارد این فاز می‌شدن و حتی قبل از اینکه کامل بزرگ بشن خودشون رو حرفه‌ای آماده می‌کردن! انگار یکی بخواد زودتر تمرین سربه‌سر گذاشتن رو شروع کنه که دلبر رو ببره!
خانم لیندسی زنو، یکی از نویسنده‌های این پروژه و پالیونتولوژیست دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی گفته: «بیشتر اسکلت‌های کله‌گنبدی‌هایی که داشتیم فقط همون جمجمه‌های تیکه‌پاره و جدا بودن، به خاطر همین این کشف واقعاً بی‌نظیره، چون کامل‌ترین جمجمه و دست و پاش رو داره و می‌تونیم برای اولین بار همزمان رشد گنبد و سن رشدش رو بررسی کنیم.»
خلاصه، این کشف نه تنها نگاه تازه‌ای به ظاهر و رفتار دایناسورهای کله‌گنبدی بهمون میده، بلکه کلی سرنخ جدید درباره‌ی رشد و زندگی‌شون هم رو می‌کنه. زنو میگه: «این نمونه یه کشف یه‌بار در عمره! Zavacephalae rinpoche مثل یه پنجره کوچیک واسه دیدن رازهای پر رمز و راز کله‌گنبدی‌ها شده.»
اگه به دنیای دایناسورها علاقه دارین، دونستن همین داستان‌هاست که نشون میده هنوزم فسیل‌ها تو دل زمین کلی راز ناگفته دارن و هر لحظه ممکنه، داستان جدید و شگفت‌انگیزی کشف بشه!
منبع: +
