خب بچه‌ها، یه خبر جالب از ناسا اومده که حسابی ذهن دانشمندها رو مشغول کرده! تلسکوپ فضایی جیمز وب (همون JWST معروف) یه مولکولی رو توی ستاره قهوه‌ای دوردست پیدا کرده که قبلاً فکر می‌کردن نشون‌دهنده زندگی توی فضاست. اسم این مولکول فسفینه. حالا بیاید با هم بررسی کنیم چی شده و چرا این کشف مهمه.
اول یه توضیح کوتاه درباره فسفین بدم: فسفین یه مولکوله که از یه اتم فسفر و سه تا اتم هیدروژن ساخته شده. حالت خالصش بی‌بوئه، اما معمولاً وقتی به شکل صنعتی یا تجاری توی بازار هست بوی سیر یا ماهی گندیده می‌ده! فسفین خیلی راحت شعله‌ور میشه و حتی ممکنه وقتی با هوا قاطی میشه منفجر هم بشه.
تو زمین، فسفین فقط توسط موجودات زنده یا به‌روش‌های صنعتی به‌وجود میاد. همین باعث شده بود خیلی‌ها فکر کنن هرجا ردپاش باشه، یعنی یه جورایی نشونه زیست یا حیات تو اون سیاره‌ست. مثلاً تو سال ۲۰۲۰ بعضی دانشمندها گفتن توی جو سیاره ونوس رد فسفین رو دیدن! چون این مولکول نباید زیاد بمونه و زود تجزیه میشه، پس اگر واقعاً بود، یعنی یه چیزی باید باشه که هی تولیدش می‌کنه. همین شد که کلی حرف پشت سر ونوس راه افتاد که شاید موجود زنده‌ای اونجاست.
البته بعدش معلوم شد موضوع اینقدر ساده نیست! چون قبلاً همین فسفین توی جو سیارات مشتری و زحل هم پیدا شده بود؛ اما نه بخاطر حیات، بلکه به دلیل واکنش‌های عجیب غیرزیستی توی اعماق جو این سیاره‌ها. غیرزیستی یعنی ربطی به موجودات زنده نداره و فقط واکنش‌های شیمیایی هستن.
حالا جدیداً داستان جالب‌تر شده! تلسکوپ جیمز وب رفته سراغ یه ستاره قهوه‌ای به اسم Wolf 1130C و اونجا فسفین پیدا کرده. بذارید یه کم راجع به این ستاره‌ها توضیح بدم: به ستاره‌های قهوه‌ای میگن “ستاره‌های شکست‌خورده”! یعنی جرم کافی برای شروع همجوشی هسته‌ای مثل خورشید و ستاره‌های دیگه ندارن (همجوشی هسته‌ای یعنی همون انرژی گرفتن از ترکیب اتم‌ها تو هسته)، اما از سیاره‌ها بزرگ‌ترن. فقط وقتی خیلی جوونن یه خورده دوترون (دوتریوم یه جور هیدروژن سنگین‌تره) می‌سوزونن و زود هم تموم میشه! نتیجش این میشه که مثل ستاره‌های واقعی نمی‌درخشن و بیشتر نور مادون قرمز ساطع می‌کنن.
این ستاره‌های قهوه‌ای عجیبن: توی دلشون گازهای داغ کلی بالا و پایین می‌رن و مواد شیمیایی رو جابجا می‌کنن. به خاطر این شرایط، تلسکوپ‌هایی مثل جیمز وب واقعا برای دیدنشون عالی‌ان. دانشمندها یه نظریه داشتن که شاید تو بعضی از این ستاره‌ها، یا حتی سیاره‌های غول‌آسا که بهشون میگن “مشتری داغ” (Hot Jupiter یعنی سیارات بیرون منظومه شمسی که شبیه مشتری هستن اما به ستاره‌شون خیلی نزدیک‌اند و خیلی داغن) فسفین به‌وجود بیاد.
جالب اینجاست که تیم جیمز وب ۲۳ تا از این ستاره‌های قهوه‌ای رو با دمای بین ۱۰۰ تا ۷۰۰ درجه سانتی‌گراد بررسی کرد و هیچ فسفینی ندیدن، ولی یهو تو همین Wolf 1130C با دمای تقریبی ۳۲۰ درجه سانتی‌گراد فسفین دیدن! دانشمندها الان حسابی کف کردن! هنوز کسی مطمئن نیست چرا فقط تو این یکی بوده. یه نظریه ش اینه که شاید ستاره خیلی قدیمیه و مقدار عناصر سنگین توش کمه (یعنی فلزات و چیزای دیگه)، واسه همین شیمی داخلش با بقیه فرق داره.
این کشف فلسفه فسفین به عنوان نشونه زندگی رو به چالش می‌کشه چون حالا ثابت شده حتی تو محیط‌های عجیب و غریبی مثل ستاره قهوه‌ای هم (که اصلا امکان داشتن موجود زنده نداره) می‌تونه باشه. یعنی اگر توی جایی مثل ونوس هم فسفین پیدا کردیم، دیگه نمی‌تونیم با اطمینان بگیم که دلیلش وجود زندگیه! احتمال زیاد به خاطر یه جور واکنش شیمیایی ناشناخته‌ست.
در نهایت، نتیجه مهم ماجرا اینه: تا وقتی دقیق نفهمیم که تو هر محیطی فسفین چطوری به‌وجود میاد، نمی‌تونیم ازش به عنوان کلید شناسایی زندگی بیگانه استفاده کنیم. فعلا فسفین اون سیگنال واضح و مطمئن پیدا کردن زندگی نیست.
جمع‌بندی این تحقیق تو ژورنال معتبر Science هم چاپ شده (Science اسم یکی از معروف‌ترین مجلات علمی دنیاست).
پس فعلا اگه خبر فسفین شنیدین، نگین حتماً موجود فضایی داریم! هنوز هیچی معلوم نیست و باید منتظر تحقیقات بیشتر بمونیم.
منبع: +
