بذار از یه سوال شروع کنم که سال‌هاست ذهن آدمارو درگیر کرده: ممکنه واقعاً یه سیاره گنده و ناشناخته اون سرِ منظومه شمسی وول بخوره و ما هنوز پیداش نکرده باشیم؟ بهش میگن «سیاره نهم» یا قبلاً حتی با اسم شیک‌ترش «سیاره ایکس». ماجراش واسه قبل از کشف پلوتو (همون سیاره فسقلی که بعداً سیاره هم حسابش نکردن!) تو سال ۱۹۳۰ برمی‌گرده؛ اون زمان بعضی دانشمندا دنبال یه دلیل برای این بودن که چرا اورانوس اونطوری که فیزیک پیش‌بینی می‌کنه دور خورشید نمی‌چرخه و مدارش یه کم گیج میزنه. یکی از فرضیه‌ها این بود که احتمالاً یه سیاره خیلی بزرگ و ناشناخته داره با گرانشش روی مدار اورانوس تاثیر میذاره. (گرانش یعنی همون نیروی کشش بین دو جرم، مثلاً زمین که ما رو به سمت خودش می‌کشه).
این داستان «سیاره ایکس» بعداً با این کشف که جرم نپتون رو اشتباه حساب کرده بودن، تا حدی جمع شد و دیگه کسی دنبالش نرفت… تا اینکه در سال ۲۰۱۶، دو ستاره‌شناس یعنی «کنستانتین باتیگین» و «مایک براون» از Caltech (همون مؤسسه فناوری کالیفرنیا که یکی از بهترین‌های علمیه) دوباره یه نظریه باحال رو مطرح کردن: گفتن آقا! خیلی از اجرام کوچیکای که اونورِ نپتون تو کمربند کوییپر می‌چرخن، مدارشون به شدت عجیب و غریبه.
📍 کمربند کوییپر یعنی یه منطقه پر از سیاره کوتوله، شهاب‌سنگ و کلی خرت و پرت دیگه بعد از نپتون. مثل یه دیسکِ بزرگ تو دورترین بخش منظومه شمسی‌مون.
خیلی از اینا – که معمولاً بهشون میگن اجرام ترانس-نپتونی (یعنی اجرامِ دورتر از نپتون) – به جای اینکه تو یه خط تروتمیز و مشخص به دور خورشید بچرخن، می‌پیچن، مدارشون بی‌قاعده‌س و اصلاً نمی‌تونن طبق پیش‌بینی بچرخن. باتیگین و براون اومدن گفتن چی؟ یه چیز گنده با گرانش قوی – مثلاً همون سیاره نهم – داره از دور روشون تاثیر میذاره.
یه جوری مثل تأثیر کشش زمین روی ماه خودمون. ماه داره دور خورشید می‌چرخه، اما در عین حال هر ۲۷ روز یه دور هم دور زمین می‌چرخه. نتیجه‌اش اینه که از بیرون که نگاه کنی، یه مدار مارپیچی جور درمیاد. تو کمربند کوییپر هم همچین شواهدی هست؛ خیلی از اجرام کوچیک انگار فقط گرانش خورشید روشون تاثیر نمیذاره و خب… شاید یه سیاره گنده مسئولشه!
حالا درسته که اول خیلیا گفتن این نظریه سیاره نهم یه ذره تخیلیه و مطمئن نبودن. ولی با پیشرفت تلسکوپ‌ها و رصدهای بهتر، دیدن واقعاً خیلی از این اجرام دوردست مدارهای عجیب دارن و مدارشون به طور غیرعادی دچار انحرافه. «مایک براون» حتی همین پارسال (۲۰۲۴) گفت: «به نظرم احتمال اینکه سیاره نهم وجود نداشته باشه واقعاً کمه. هیچ توضیح دیگه‌ای واسه این اثرهایی که می‌بینیم وجود نداره.»
البته، یکی از کشفیات باحال سال ۲۰۱۸ این بود که یه جرم جدید، تقریباً کوچولو اما عجیب هم کشف کردن به اسم 2017 OF201 – تازه اسمش هم خیلی باحاله، نه؟ طولش حدود ۷۰۰ کیلومتره (یعنی زمین تقریباً ۱۸ برابرش بزرگتره!) و مدارش خیلی کشیده و بیضوییه. این مدار تقریبا بیضوی (یعنی از دایره‌ای بودن خیلی به دوره) شاید یا به خاطر تصادف زمان کودکی این جرم بوده، یا همون تأثیر سیاره نهم (اگه وجود داشته باشه!).
اما خب بیاید بریم سر مشکلات این نظریه سیاره نهم! اگه واقعاً همچین سیاره بزرگی اونجاست، چرا هنوز هیچکس پیداش نکرده؟ بعضیا میگن اساساً اطلاعات مدار درباره اجرام کمربند کوییپر هنوز خیلی ناقصه و شاید نتیجه‌گیری درباره وجود سیاره نهم یه ذره زوده. حتی بعضی‌ها پیشنهاد دادن به جای اینکه سیاره‌ای وجود داشته باشه، شاید اصلاً یه حلقه عظیم از خرده‌سنگ‌ها همون کار رو انجام میده، یا حتی یه سیاه‌چاله کوچیک اون دور دورا گیر کرده – سیاه‌چاله یعنی جایی که گرانش انقدر قویه که هیچچی، حتی نور هم نمی‌تونه از چنگش در بره؛ تقریباً وحشی‌ترین چیز عالم!
یکی از بزرگترین چالش‌ها اینه که این مناطق خیلی دور، اونقدری که باید رصد نشدن. مثلاً همین 2017 OF201 مدارش دور خورشید چیزی حدود ۲۴ هزار سال طول می‌کشه! واسه اینکه متوجه تغییر مدارش بشیم باید چند تا دور کامل بزنه که خب… عملاً ما فرصتش رو نداشتیم. تازه، هر بار که دیتای به‌روزی درباره اجرام جدید از کمربند کوییپر میاد (مثل کشف اجرام جدید)، داستان پیچیده‌تر میشه و ممکنه حتی علیه نظریه سیاره نهم عمل کنه.
یکی از آخرین اجرامی که کشف شده، اسمش 2023 KQ14 هست که با تلسکوپ سوبارو تو هاوایی پیدا شده. بهش میگن Sednoid؛ یعنی توی فضا خیلی دور از خورشید سرگردونه ولی هنوز جزو منطقه‌ایه که گرانش خورشید روش تاثیر داره – این منطقه تا حدود ۵۰۰۰ واحد نجومی (AU) از خورشید کش میاد، AU هم یعنی فاصله زمین تا خورشید حدود ۱۵۰ میلیون کیلومتر.
نزدیک‌ترین نقطه KQ14 به خورشید، ۷۱ AU و دورترینش ۴۳۳ AU هست؛ برای مقایسه، نپتون فقط ۳۰ AU با خورشید فاصله داره. نکته باحال اینه که این جرم فوق‌العاده بیضوی می‌چرخه اما در عین حال نسبت به اون یکی جرم جدید، مدار پایدارتری داره. این شاید نشون بده اگه اصلاً سیاره نهمی باشه، باید خیلی خیلی دورتر از اینا یعنی شاید بالای ۵۰۰ AU باشه!
ضمناً اینم بگم که KQ14 چهارمین Sednoid کشف‌شده است؛ سه تای دیگه هم هستن که همشون مدار پایدار دارن، یعنی خبری از تأثیرگذاری یه سیاره گنده روی مدارشون نیست. خلاصه اگه سیاره نهم واقعا باشه، باید واقعاً ته ته منظومه پنهان شده باشه!
حالا سوال مهم: واقعاً میشه این سیاره رو پیدا کرد یا فقط داریم خیال‌بافی می‌کنیم؟ چالش اینجاست که حتی با فضاپیماهای بدون سرنشین فعلی، احتمال اینکه بتونیم به اون مناطق دور سفر کنیم خیلی کمه. مثلاً طبق سرعت سفینه «نیوهورایزنز» ناسا (همونی که واسه پلوتو فرستادن)، میگن اگه بخوایم سفینه‌ای تا فاصله احتمالی سیاره نهم بفرستیم، ۱۱۸ سال طول می‌کشه فقط مسیر رو بریم! پس فعلا فقط باید با تلسکوپ‌های فضایی/زمینی دنبال پیدا کردن سیارات گمشده باشیم.
خبر خوب اینکه هر روز کامیونیتی ستاره‌شناس‌ها دارن ستاره‌ها، سیارک‌ها و اجرام جدید دوردست رو کشف می‌کنن. هر چی ابزار رصد پیشرفته‌تر شه، شاید بالاخره رازهای اون سر منظومه شمسی رو هم بفهمیم. پس اگه عاشق فضا و سیاره‌بازی هستی تو هم حواست به اخبار باشه؛ کی می‌دونه؟ شاید تو همین یکی دو سال باحال‌ترین کشف منظومه شمسی رونمایی شه!
منبع: +
![This wider view of the Uranian system with Webb’s NIRCam instrument features the planet Uranus as well as six of its 27 known moons (most of which are too small and faint to be seen in this short exposure). A handful of background objects, including many galaxies, are also seen. [Image description: The planet Uranus is on a black background just left of centre. Just below the planet at the 7 o’clock position is a faint blue point labeled Puck. Brighter blue points at 8 o’clock, 5 o’clock, and 3 o’clock are labeled Ariel, Miranda, and Umbriel, respectively. Two additional blue points at 7 o’clock and 5 o’clock are labeled Titania and Oberon]](https://x-madani.com/wp-content/uploads/elementor/thumbs/unnamed-file-880-r975qkv7wrz9nm3ywehidj4gf2l323wyzuau1n9rd0.jpg "Wider view of the Uranian system")
