تا حالا فکر کردی شاید یه سیاره دیگه تقریباً هم‌اندازه زمین، همین اطراف منظومه شمسی‌مون قایم شده باشه و ما تا الان پیداش نکرده باشیم؟ خب، یه سری ستاره‌شناس اخیراً پیشنهاد دادن که چنین سیاره‌ای واقعاً ممکنه وجود داشته باشه. اونا بهش میگن «سیاره Y»! جالبیش اینجاست که این سیاره، اگه باشه، حتی ممکنه خیلی نزدیکتر از اون سیاره معروف «نُهُم» (یا همون Planet Nine) باشه که چند ساله درباره‌ش حرف میزنن.
داستان چیه؟
از زمان کشف نپتون (Neptune، هشتمین سیاره از خورشید) تو سال ۱۸۴۶، دانشمندها همیشه دنبال یه سیاره دیگه می‌گشتن. دهه ۳۰ میلادی پلوتو رو پیدا کردن، ولی بعداً تصمیم گرفتن پلوتو، به خاطر کوچیک بودنش، بیشتر یه «سیاره کوتوله» حساب میشه. “سیاره کوتوله” یعنی جرمش کم و اندازش کوچیک‌تره و حسابی سیاره اصلی نیست.
این جستجو دوباره سال ۲۰۱۶ جدی شد. چون دو تا ستاره‌شناس (مایک براون و کنستانتین باتیگین) دیدن که بعضی اشیاء موجود در کمربند کوئیپر (Kuiper Belt یعنی یه منطقه‌ی پر از شهاب‌سنگ و اجرام کوچیک و سیاره کوتوله) مدارشون خیلی عجیب غریبه. گفتن شاید یه غول بزرگ به اسم سیاره نُهُم اونجاست و با جاذبه‌ش باعث این حرکت‌های عجیب شده.
ولی حالا تیم جدیدی از پژوهشگران، روی داده‌های حدود ۵۰ تا از همین اجرام کمربند کوئیپر بررسی انجام دادن و یه چیز عجیب دیدن: مدار همه‌شون نسبت به باقی سیارات منظومه شمسی، حدود ۱۵ درجه کجه! همین باعث شده فکر کنن شاید یه سیاره‌ی مخفی اون اطراف پنهونه. به این سیاره‌ی فرضی گفتن «سیاره Y».
به نقل از امیر سراج (یکی از سرپرستای این مطالعه و اخترفیزیکدان دانشگاه پرینستون)، اونا کلی فرضیه مختلف رو بررسی کردن و در نهایت دیدن تنها دلیل قانع‌کننده برای این کجی عجیب مدارها، وجود یه سیاره‌ی پنهانه! البته خودش تاکید میکنه: «ما واقعاً هنوز سیاره‌ای کشف نکردیم. ولی یه معمای خفنش رو پیدا کردیم که به نظر می‌رسه جوابش یه سیاره باشه.»
سیاره Y دقیقاً کجاس و چجوریه؟
طبق محاسبات تیم، این سیاره‌ی جدید باید سنگی باشه (نه گازی)، جرمش یه چیزی بین عطارد (Mercury) و زمین و خیلی کوچیک‌تر از اون سیاره نُهم فرضی (که میگن تا ۱۰ برابر زمین جرم داره). فاصله احتمالی سیاره Y با خورشید هم حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ برابر فاصله زمین تا خورشیده. واسه مقایسه، خود نپتون ۳۰ برابر فاصله‌ی زمین تا خورشید واقع شده و سیاره نُهم هم احتمالاً حداقل ۴۰۰ برابر دورتره!
این یعنی اگر سیاره Y واقعاً وجود داشته باشه، خیلی نزدیکتر از سیاره نُهمه (یعنی Planet X یا همون یه سیاره فرضی معروف). اما بازم اونقد دور هست که خیلی از نور خورشید نصیبش نمیشه. نور کمی به سمت زمین بازمی‌گردونه؛ برای همین انقدر پیداکردنش سخته.
جالب‌تر اینکه، مدار این سیاره هم نسبت به صفحه مداری بقیه سیارات (یعنی مسیری که همه سیارات توش دور خورشید می‌چرخن) تا ۱۰ درجه کج خواهد بود، که این خودش راه کشفش رو سخت‌تر میکنه.
آیا همه ستاره‌شناس‌ها قبول دارن؟
نه همه! مثلاً سامانتا لاولر از دانشگاه رجاینا میگه به خاطر کم بودن تعداد اجرامی که بررسی شدن، نتیجه هنوز قطعی نیست. پاتریک لویکاوکا هم که تو ژاپن رو کمربند کوئیپر کار میکنه، میگه: «سیاره Y ایده قابل قبولی هست، ولی باید داده‌های بیشتری جمع بشه تا مطمئن شیم.»
راه اثبات چیه؟ تیم‌ها باید یا خوش شانس باشن و مستقیم خودش رو ببینن، یا کلی اجرام جدید دیگه در کمربند کوئیپر پیدا کنن که همین الگوهای مداری عجیب رو داشته باشن.
چرا الان امیدها زیاد شده؟ چون یه رصدخانه خفن به اسم Vera C. Rubin Observatory تو شیلی، با بزرگ‌ترین دوربین دیجیتال دنیا تازه شروع به کار کرده. خیلی از متخصصا امید دارن این چند سال آینده هزاران جرم جدید تو کمربند کوئیپر کشف شه و اون‌وقت بالاخره بتونن معما رو حل کنن. امیر سراج هم گفت: «اگر سیاره Y تو زاویه دید این تلسکوپ بیاد، صد در صد پیداش می‌کنیم!»
البته، اگه تو این مدت هیچی پیدا نشد، شاید هر دو فرضیه سیاره Y و X برای همیشه بی‌خیال شن.
نظرهای دیگه هم هست!
سیاره Y تنها گزینه نیست. چند سال اخیر، چندین سیاره فرضی دیگه هم پیشنهاد شده، ولی تقریباً همه مردود شدن. یه بار هم نقطه‌ای کم‌رنگ در نور فروسرخ پیدا کردن که فکر کردن شاید نشونه سیاره نهُم باشه، ولی بعدش معلوم شد اون جسم ممکنه تو یه صفحه‌ی کاملاً عمود بر مدار بقیه سیارات حرکت کنه؛ که خب خیلی بعیده.
حتی بعضی‌ها گمانه‌زنی کردن شاید چندتا سیاره سرگردان (Rogue Planets یعنی سیاراتی که از منظومه‌های دیگه بیرون افتادن و توسط جاذبه خورشید ما اسیر شدن) خیلی دورتر از هم گم شده باشن. تازه سال ۲۰۲۳، محاسبات امیر سراج نشون داد جا هست تا پنج سیاره سنگی دیگه (هم‌اندازه زمین یا کوچیک‌تر) انتهای منظومه شمسی قایم شده باشن!
بعضیا هم توضیحات کاملاً متفاوته آوردن: شاید اصلاً این رفتارهای گرانشی عجیب نه به خاطر سیاره، بلکه بخاطر یه سیاهچاله کوچیک و جوانه، یا حتی یه مدل جدید از گرانش که ما هنوز نمی‌دونیم چیه! یا ممکنه این دنیای گم شده، کوچیک‌تر از حدس ما باشه و شاید با کلی قمر عجیبمحاصره شده.
از طرف دیگه، بعضی‌ها هم فکر می‌کنن با کشف چند تا سیاره کوتوله جدید تو کمربند کوئیپر (مثلاً ۲۰۱۷ OF201 و ۲۰۲۳ KQ14)، احتمال وجود سیاره X کمتر میشه، چون مدار و رفتارشون اونجوری که مدل‌های سیاره X پیش‌بینی می‌کردن، نیست.
خلاصه: دنیای فضا هنوز کلی راز خفن داره و ما فقط یه گوشه‌ش رو می‌دونیم. شاید چند سال دیگه واقعاً یه همسایه جدید کنار خودمون پیدا کردیم، شاید هم دست خالی برگشتیم! ولی قطعاً جذابه که بدونیم تو اون سر منظومه شمسی احتمالاً چی داره می‌گذره…
منبع: +
