یه خبر فوق‌العاده عجیب و باحال از دنیای فضا دارم براتون! به نظرتون اگه یه حلقه بزرگ توی فضا پیدا کنن که فقط رادیویی باشه و هیچ‌جا قبلش ندیده باشنش، چی میشه؟
چند سال پیش یه چیزی کشف شد به نام “Odd Radio Circle” یا به اختصار ORC، یعنی حلقه رادیویی عجیب. ORCها در واقع حلقه‌های خیلی بزرگی هستن که فقط با امواج رادیویی می‌درخشن. مثلاً اگه بخواید بدونید این امواج رادیویی یعنی چی: همون امواجی که رادیوی ماشین‌تون رو باهاش کار می‌کنید، اما اینا تو فضا ساطع میشن و ما اسمش رو گذاشتیم امواج رادیویی کیهانی. اندازه این حلقه‌ها رو اگه بخوام توصیف کنم، بعضی‌هاشون ده تا بیست برابر کل کهکشان راه شیری خودمون هستن! یعنی واقعاً غول‌آسا.
تا همین شش سال پیش هیچ‌کدوم از اینا رو نمی‌شناختیم و الانم فقط چندتاش کشف شده. این حلقه‌ها خیلی کمرنگ و خاص هستن چون نور معمولی ندارن، فقط تو امواج رادیویی دیده میشن که از پلاسماهای نسبیتی و مغناطیسی میان. پلاسما یعنی حالتی از ماده که الکترون‌هاش کمی آزادی بیشتری دارن و شبیه گاز داغ خیلی شارژ شده است. نسبیتی هم یعنی ذراتش سرعت خیلی بالا دارن، نزدیک به سرعت نور.
حالا چرا اینا مهم شدن؟ دانشمندها قبلاً فکر می‌کردن ORCها موقع برخورد سیاه‌چاله‌های خیلی بزرگ یا تصادف کهکشان‌ها ایجاد میشن (سیاه‌چاله همون چیزی که هیچی حتی نورم نمی‌تونه از دستش فرار کنه!). ولی یه تحقیق جدید میگه داستان بیشتر به “سوپروایند” یا همون بادهای خیلی قوی‌ای که از بعضی کهکشان‌ها بیرون میزنن، مربوطه. Spiral host galaxies همون کهکشان‌های مارپیچی مثله کهکشان خودمون هستن.
جدیدترین و عجیب‌ترین ORC رو یه تیم هندی با اسم RAD J131346.9+500320 پیدا کردن. این حلقه اونقد دور هست که وقتی نورش به ما رسیده، کیهان فقط نصف امروز سن داشته؛ یعنی وقتی جهان کوچیک‌تر و همه‌چی فشرده‌تر بوده!
حالا یه بخش باحال ماجرا اینجاست: این کشف نه تنها دورترین و قوی‌ترین ORC تا حالاست، بلکه دو تا حلقه هم‌زمان توش داره که تا الان فقط یه مورد مثل این پیدا شده بود! اعضای این پروژه از دانشگاه بمبئی و چندتا دانشمند علاقه‌مند و مردم عادی بودن که با پروژه “RAD@home Astronomy Collaboratory” همکاری می‌کردن. این یعنی نه فقط دانشمندهای حرفه‌ای بلکه آدم‌های عادی هم تو پیدا کردن این حلقه‌های عجیب نقش داشتن. این حرکت رو بهش میگن citizen science یعنی پروژه‌هایی که هر کسی می‌تونه با کمک بهشون تو پیشرفت علم سهم داشته باشه.
برای اینکه بفهمید با چی دیدنش: LOFAR (Low-Frequency Array) بزرگترین تلسکوپ رادیویی دنیاست که مخصوص موج‌های خیلی کم‌فرکانسه و همین رو استفاده کردن تا حلقه‌ها رو ردیابی کنن.
دکتر آندا هوتا، مؤسس RAD@home، گفته: «این کشف نشون میده دانشمندهای حرفه‌ای و شهروندان کنجکاو با هم می‌تونن کارای بزرگ کنن. ORCها یکی از عجیب‌ترین ساختارهای کیهانی هستن و احتمالاً قراره رازهای رشد کهکشان‌ها و سیاه‌چاله‌ها رو برامون حل کنن.»
تازه به جز این، دوتا غول فضایی دیگه هم کشف کردن: یکی‌شون به اسم RAD J122622.6+640622 تقریباً سه میلیون سال نوری کِش آمده؛ یعنی بیست و پنج برابر بزرگ‌تر از کهکشان ما! جت‌هاش (همون فواره‌های عظیم پرانرژی که از مرکز سیاه‌چاله‌ها بیرون میزنن) انحنای عجیبی دارن و حلقه رادیویی وحشتناکی درست کردن. دومی، RAD J142004.0+621715، با ۱.۴ میلیون سال نوری اندازه، باز هم یه حلقه شیک رادیویی درست کرده.
هر دوتاشون توی خوشه‌های شلوغ کهکشانی نشستن؛ این خوشه‌ها ترکیبی از صدها یا هزاران کهکشان هستن که با هم گرانش دارن و جرم کلشون می‌رسه به صد تریلیون خورشید! تو این محیط‌های شلوغ، جت‌های سیاه‌چاله و بادهای عجیب با پلاسماهای داغ (دمای میلیون درجه‌ای) برخورد می‌کنن و اون حلقه‌های خارق‌العاده رو می‌سازن.
دکتر پراتیک دابهده هم گفته: «این کشف‌ها نشون میده ORCها و حلقه‌های رادیویی فقط عجایب منفرد نیستن. اینا یه خانواده کامل از ساختارهای عجیب پلاسما تو کیهان هستن که با جت‌ها و بادهای سیاه‌چاله‌ها و محیط اطرافشون شکل می‌گیرن. جالبه که تو دوره‌ای که همه دنبال هوش مصنوعی و یادگیری ماشین هستن، هنوز آدم‌ها و شوق کشفشونه که این چیزا رو پیدا می‌کنن!»
حالا خبر هیجان‌انگیز: قراره تلسکوپ‌های آینده مثل “Square Kilometre Array” (یه آرایه عظیم تلسکوپ) و مطالعاتی مثل DESI و دوربین فوق‌العاده Rubin Observatory’s LSST ماجرا رو بیشتر باز کنن. شایدم کلی از این حلقه‌ها رو پیدا کنن و دیگه حسابی بفهمیم چرا کائنات اینقدر هنرمنده.
در مجموع، این کشف‌ها یه جهش بزرگ تو علم نجومه؛ وقتی کنجکاوی انسان باعث میشه از ربات و هوش مصنوعی جلو بزنه! مقاله کامل تو مجله “Monthly Notices of the Royal Astronomical Society” منتشر شده اگه خواستین محکم‌تر بخونید.
منبع: +
