تا حالا شده یکی یه چیزی بگه که مستقیم منظورشو نگفته، ولی تو متوجه بشی چی می‌خواد بگه؟ مثلاً یکی می‌پرسه: «میای سینما؟» و اون یکی جواب می‌ده: «کاش می‌تونستم، ولی خیلی کار دارم». اینجا نفر دوم مستقیم نگفته «نه»، اما منظورش رو غیرمستقیم فهموند. به اینجور جواب‌ها می‌گیم جواب غیرمستقیم یا «indirect replies». فهمیدن معنی واقعی حرف توی این جور موقعیت‌ها یه جور مهارت ارتباطی و ذهنیه که بهش می‌گن «استنتاج عملگرایانه» یا همون «pragmatic inference» یعنی وقتی باید خودت از حرف‌های غیرمستقیم بفهمی منظور طرف چی بوده.
حالا سوال مهم: مغز آدم‌ها با بالا رفتن سن هنوز هم به خوبی قبل می‌تونه این جور جواب‌ها رو بفهمه؟!
یه تیم محقق اومدن با این سوال سراغ مغز جوون‌ها و سالمندها و با دستگاه EEG (یه دستگاه که حرکت امواج مغز رو انداز‌ه‌گیری می‌کنه و بهش می‌گن «الکتروانسفالوگرام») بررسی کردن که چه اتفاقی می‌افته. EEG می‌تونه خیلی دقیق نشون بده مغز تو کدوم لحظه‌ها سخت مشغول پردازش چیزیه.
این پژوهش چه‌جوری بوده؟
به شرکت‌کننده‌ها (یه گروه جوون و یه گروه سالمند) دیالوگ‌هایی نشون دادن که بعضیاش جواب مستقیم داشتن و بعضیاش هم غیرمستقیم. مثلاً یه جا یارو تو جواب سوالِ «پیتزا دوست داری؟» می‌گه «آره»، این مستقیمه. ولی اگه بگه «همیشه سالاد انتخاب من بوده»، باید حالا از تو حرفش بفهمی منظورش منفی بوده! بعد از هر دیالوگ، از شرکت‌کننده خواستن بگه منظور گوینده چی بوده.
نتیجه چه شد؟
جوون‌ها تو فهم و تفسیر جواب‌های غیرمستقیم کلی بهتر ظاهر شدن و درصد جواب درستشون بالاتر بود. یعنی مغزشون سریع‌تر و دقیق‌تر می‌فهمیده منظور واقعی طرف مقابل چی بوده. سالمندها اما این مهارت رو نسبت به جوون‌ها از دست داده بودن و بیشتر وقت‌ها اشتباه می‌کردن یا نمی‌تونستن درست حدس بزنن منظور چیه.
حالا بخش جذاب‌تر ماجرا: بررسی مغزی با EEG
تو داده‌های EEG یه علامت عصبی خیلی معروف به اسم N400 هست (N400 یعنی یه قله الکتریکی خاص که مغز وقتی با چیز غیرمنتظره یا پردازش معنی‌دار روبرو می‌شه، نشون می‌ده. مثلاً اگه جمله‌ای معنی عجیب داشته باشه یا نیاز به تفسیر داشته باشه، این N400 فعال‌تر می‌شه). تو این آزمایش دیدن هردو گروه یعنی هم جوون‌ها هم سالمندها وقتی جواب غیرمستقیم می‌شنیدن در مراحل پایانی جواب‌ها، N400 بیشتر می‌شد. اما جوون‌ها تو مراحل اولیه و وسط جواب هم N400 بیشتری نشون می‌دادن، برعکس سالمندها که این تفاوت رو تو اون بخش‌ها نداشتن! یعنی مغز جوون‌ها خیلی زودتر شروع می‌کرد به رمزگشایی معنی غیرمستقیم، ولی مغز سالمندها بیشتر منتظر می‌موند تا جواب کامل گفته شه بعد تازه وارد کار می‌شدن.
جمع‌بندی شون چی بود؟
در کل به این نتیجه رسیدن که پیر شدن مغز باعث کاهش توانایی درک معنای غیرمستقیم تو گفتگو می‌شه و این به خاطر سخت‌تر شدن پردازش معنی و وصل کردن مفهوم‌ها تو زمان واقعیه؛ یعنی دیگه اون انعطاف قبلی رو نداره که وسط حرف زدن سریع محتوا رو پر و تفسیر کنه.
پس اگه دیدی بعضی بزرگترها دیرتر یا سخت‌تر منظور غیرمستقیم رو می‌فهمن یا گاهی کلاً برداشت‌شون باهات فرق داره، بدون این کاملاً نرماله و مغزشون با بالا رفتن سن کم‌کم این بخش از مهارت ارتباطی رو از دست می‌ده. به همین راحتی!
اگه کنجکاوی بدونی این چیزها چقدر تو زندگی روزمره اثر داره، خب خیلی! چون خیلی از سوءتفاهم‌ها یا مشکلات بین نسلی سر همین تفاوت تو پردازش غیرمستقیم پیش میاد. این تحقیق جالبه چون هم نشون می‌ده عملکرد مغز دقیقاً چطور عوض می‌شه و هم تو دنیای واقعی می‌تونه بهمون کمک کنه تعاملاتمون رو بهتر مدیریت کنیم.
خلاصه‌اش اینکه، مغز ما با سن هنوز خیلی عالیه، ولی باید بپذیریم بعضی مهارت‌ها مخصوصاً تو فهم منظورهای پنهون و غیرمستقیم یکم کند می‌شن؛ پس حواسمون به شیوه حرف زدنمون با بزرگترها باشه!
منبع: +
